ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ ডি ৱাই চন্দ্ৰচুড়ৰ নেতৃত্বত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পাঁচগৰাকী ন্যায়াধীশৰ এখন সাংবিধানিক বিচাৰপীঠে শুনানি গ্ৰহণ কৰি আছে নিৰ্বাচনী বণ্ড আঁচনিৰ আইনী বৈধতাৰ সৈতে জড়িত গোচৰৰ। বিগত ৮ বছৰতকৈও অধিক সময় ধৰি সৰ্বোচ্ছ ন্যায়ালয়ত বিচাৰাধীন হৈ থকা এই গোচৰৰ ওপৰত শেহতীয়াকৈ দৃষ্টি নিৱদ্ধ হৈছে দেশবাসীৰ। কাৰণ, আৰু মাত্ৰ কিছু মাহ পিছতে দেশত অনুষ্ঠিত হ’ব লোকসভাৰ নিৰ্বাচন। আৰু এই নিৰ্বাচনত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে বৰ্তমান ন্যায়ালয়ত বিচাৰাধীন ইলেক্টৰেল বণ্ড গোচৰৰ ফলাফলে।
এই গোচৰৰ শুনানি আৰম্ভ হোৱাৰ এদিন পূৰ্বে ৩০ অক্টোবৰত ভাৰতৰ এটৰ্নী জেনেৰেল আৰ ভেংকটাৰমণীয়ে আঁচনিখনক সমৰ্থন কৰি উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ আগত কয় যে এই আঁচনিখনে ৰাজনৈতিক দলসমূহক অনুদানত "স্বচ্ছ ধন" ব্যৱহাৰৰ প্ৰসাৰ ঘটায়। এটৰ্নী জেনেৰেলে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সন্মুখত যুক্তি আগবঢ়ায় যে যুক্তিসংগত নিষেধাজ্ঞাৰ অবিহনে নাগৰিকে কোনো কথা অথবা সকলো কথা জনাৰ সাধাৰণ অধিকাৰ লাভ কৰিব নোৱাৰে।
দৰাচলতে ৰাজনৈতিক দলসমূহে কিমান ধন অনুদান হিচাপে লাভ কৰি আহিছে আৰু কাৰ পৰা সেই অনুদান লাভ কৰিছে সেই সম্পৰ্কে তথ্য ৰাজহুৱা কৰা বিষয় প্ৰসংগতে এই যুক্তি আগবঢ়ায় এটৰ্ণী জেনেৰেল আৰ ভেংকটাৰমণীয়ে। কিন্তু প্ৰকৃততে কি এই ইলেক্টৰেল বা নিৰ্বাচনী বণ্ড? সেয়াও প্ৰথমে জানি লোৱা প্ৰয়োজন।
বেনামী প্ৰতিশ্ৰুতিপত্ৰ
নিৰ্বাচনী বণ্ড হৈছে ৰাজনৈতিক দলসমূহক অনুদান আগবঢ়োৱাৰ এক আৰ্থিক মাধ্যম। এয়া এক প্ৰতিশ্ৰুতিপত্ৰৰ দৰে, যিখন ভাৰতৰ যিকোনো নাগৰিক বা কোম্পানীয়ে ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ নিৰ্বাচিত শাখাৰ পৰা ক্ৰয় কৰি নিজৰ পছন্দৰ যিকোনো ৰাজনৈতিক দলক বেনামীভাৱে আৰ্থিক অনুদান বা বৰঙণি প্ৰদান কৰিব পাৰে।
ভাৰত চৰকাৰে ২০১৭ চনত প্ৰথম ঘোষণা কৰিছিল এই নিৰ্বাচনী বণ্ড আঁচনি। ইয়াৰ পিছতে এই আঁচনিখন চৰকাৰে ২০১৮ চনৰ ২৯ জানুৱাৰীত আইনৰূপে ৰূপায়ণ কৰিবলৈ সক্ষম হয়। এই আঁচনিৰ অধীনত ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকে বণ্ড জাৰি কৰি ৰাজনৈতিক দলসমূহক ধন যোগান ধৰিব পাৰে।
উল্লেখ্য যে,কে ৱাই চি উপলব্ধ বেংক একাউণ্ট থকা যিকোনো লোকেই ষ্টেট বেংকৰ নিৰ্বাচিত শাখাৰ পৰা এই বণ্ড ক্ৰয় কৰি নিজৰ পচন্দৰ ৰাজনৈতিক দলক ধন অনুদান হিচাপে প্ৰদান কৰিব পাৰে। এই অনুদান প্ৰদান কৰাৰ সময়ত নিৰ্বাচনী বণ্ডত দাতাৰ নাম উল্লেখ নাথাকে বাবেই কোনে সেই ধন প্ৰদান কৰিছে সেয়া অজ্ঞাত হৈয়ে ৰৈ যায়।
এই আঁচনিৰ অধীনত ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ নিৰ্দিষ্ট শাখাসমূহৰ পৰা এহাজাৰ, ১০ হাজাৰ , ১ লাখ, ১০ লাখ আৰু ১ কোটি টকাৰ ভিতৰত যিকোনো মূল্যৰ নিৰ্বাচনী বণ্ড ক্ৰয় কৰিব পাৰে যিকোনো লোকে। কিন্তু এই নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ ম্যাদ হৈছে মাত্ৰ ১৫ দিনৰ। এই সময়ছোৱাৰ ভিতৰত দাতাই বণ্ড ব্যৱহাৰ কৰি কেৱল জনপ্ৰতিনিধিত্ব আইনৰ অধীনত পঞ্জীয়নভুক্ত ৰাজনৈতিক দলসমূহলৈ অনুদান আগবঢ়াব পাৰে।
তথ্য অনুসৰি, লোকসভা বা বিধানসভাৰ বাবে বিগত সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ সময়ত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰা কমেও এক শতাংশ ভোট লাভ কৰা ৰাজনৈতিক দলসমূহলৈহে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে অনুদান আগবঢ়াব পাৰে যিকোনো দাতাই। এই আঁচনিৰ অধীনত জানুৱাৰী, এপ্ৰিল, জুলাই আৰু অক্টোবৰ মাহত ১০ দিনৰ বাবে নিৰ্বাচনী বণ্ড ক্ৰয়ৰ বাবে উপলব্ধ কৰা হয়।
ইয়াৰোপৰি লোকসভা নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হোৱা বছৰটোত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে অধিসূচনা জাৰি কৰি ৩০ দিনৰ অতিৰিক্ত সময়সীমাৰ বাবেও এই বণ্ড জাৰি কৰিব পাৰে।
নিৰ্বাচনী বণ্ডক লৈ কিয় উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰি আহিছে বহুতে?
এই আঁচনিখন আৰম্ভ কৰাৰ সময়ত ভাৰত চৰকাৰে মন্তব্য কৰিছিল যে নিৰ্বাচনী বণ্ডে দেশৰ ৰাজনৈতিক পুঁজিৰ ব্যৱস্থা স্পষ্ট আৰু স্বচ্ছ কৰিব। কিন্তু বাস্তৱক্ষেত্ৰত ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত ছবি দেখা পোৱাত বিগত কেই বছৰমানত বাৰাম্বাৰ এই অভিযোগ উত্থাপন হৈছে যে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে দাতাৰ পৰিচয় গোপন কৰি ৰখাৰ ফলত ইয়াৰ দ্বাৰা ক’লা ধনৰ প্ৰবাহক উৎসাহিত কৰাৰ সম্ভাৱনাও বৃদ্ধি পাইছে। তদুপৰি ডাঙৰ ডাঙৰ কৰ্পৰেট হাউছসমূহে নিজৰ পৰিচয় প্ৰকাশ নকৰাকৈয়ে যাতে নিৰ্দিষ্ট এটা দলক ধন দান কৰিব পাৰে, তাৰ বাবেই এই আঁচনিখন প্ৰস্তুত কৰা বুলিও সমালোচনা কৰি আহিছে বহুতে।
এই আঁচনিখনক প্ৰত্যাহ্বান জনাই উচ্চতম ন্যায়ালয়ত দুখন আবেদন ইতিমধ্যে দাখিল কৰা হৈছে। প্ৰথমখন আবেদন ২০১৭ চনত এছ’চিয়েশ্যন ফৰ ডেম’ক্ৰেটিক ৰিফৰ্মছ চমুকৈ এডিআৰ আৰু স্বেচ্ছাসেৱী সংস্থা কমন ক’জে যৌথভাৱে দাখিল কৰিছিল। তাৰ পিছতে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ বিৰুদ্ধে ২০১৮ চনত ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট পাৰ্টিয়ে (মাৰ্ক্সবাদী) দাখিল কৰে দ্বিতীয়খন আবেদন।
উচ্চতম ন্যায়ালয়ত দাখিল কৰা আবেদনসমূহত কোৱা হৈছে যে এই আঁচনিখনে ভাৰতীয় আৰু বিদেশী কোম্পানীসমূহে ৰাজনৈতিক দলসমূহক সীমাহীন ৰাজনৈতিক অনুদান প্ৰদান কৰি বেনামী পুঁজিৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে দুৱাৰ মুকলি কৰি দিছে। আৰু ইয়াৰ জৰিয়তে বৃহৎ পৰিসৰৰ নিৰ্বাচনী দুৰ্নীতিক বৈধতা প্ৰদান কৰা হোৱা বুলিও অভিযোগ উত্থাপন কৰে আবেদনকাৰীয়ে।
এই আবেদনসমূহত উল্লেখ কৰা হৈছে যে নিৰ্বাচনী বণ্ড আঁচনিত দাতাৰ নাম প্ৰকাশ নকৰা কাৰ্যই এজন সাধাৰণ নাগৰিকৰ ‘তথ্য জনাৰ অধিকাৰ’ উলংঘা কৰিছে। নাগৰিকক তথ্য জনাৰ অধিকাৰ পূৰ্বৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায়দানসমূহে সংবিধানৰ ১৯(১)(ক) অনুচ্ছেদৰ অধীনত প্ৰদান কৰিছে। নাগৰিকৰ এই অধিকাৰক স্বাধীনতাৰ এটা দিশ বুলিও গণ্য কৰা হৈ আহিছে।
প্ৰতিদিনে একাধিক তথ্যসমৃদ্ধ তথা অনুসন্ধানমূলক বিতং বাতৰি প্ৰকাশ কৰিবলৈ আমাক প্ৰয়োজন মাহে ৫০ হাজাৰ টকাৰ। কিন্তু এতিয়া আমি শুভকাংক্ষীসকলৰ পৰা প্ৰতিমাহে সৰ্বমুঠ ১০-১২ হাজাৰ টকাকৈহে দান-বৰঙণি লাভ কৰিছো। ফলত আমি প্ৰতিদিনে মাত্ৰ এটা বাতৰিহে প্ৰকাশ কৰিবলৈ সমৰ্থ হৈছো। অনাগত সময়ত ৰাইজৰ স্বাৰ্থত আৰু অধিক বাতৰি প্ৰকাশ কৰিব পৰাকৈ আমি পঢ়ুৱৈসকলৰ পৰা সঁহাৰি লাভ কৰিব পাৰিম বুলি আশাবাদী। তলৰ ফটোখনত ক্লিক কৰি আমাক সাধ্যানুযায়ী সহায় কৰক।
Click to Read ►অনুগ্ৰহ কৰি আমাক 'বন্ধ হৈ পৰা' অথবা 'বিক্ৰী যাবলগীয়া' হোৱাৰ পৰা ৰক্ষা কৰক!
উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সন্মুখত আবেদনকাৰীয়ে ব্যক্ত কৰা আন এটা উদ্বেগ হ’ল- ভাৰতত সহযোগী কোম্পানী থকা বিদেশী কোম্পানীসমূহে যাতে ভাৰতীয় ৰাজনৈতিক দলসমূহক অনুদান আগবঢ়াব পাৰে, তাৰ বাবে এফচিআৰএ সংশোধন কৰা হৈছে। আবেদনকাৰীয়ে অভিযোগ উত্থাপন কৰা মতে, ইয়াৰ বাবেই নিজা এজেণ্ডা থকা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় লবীসমূহে ভাৰতীয় ৰাজনীতি আৰু গণতন্ত্ৰত হস্তক্ষেপ কৰাৰ সুযোগ লাভ কৰিছে।
কোম্পানী আইন, ২০১৩ত কোম্পানীসমূহে বাৰ্ষিক লাভ-লোকচানৰ হিচাপত ৰাজনৈতিক অৱদানৰ ৰিপৰ্ট দিয়াৰ পৰা ৰেহাই দিয়া সংশোধনীৰ ওপৰতো আবেদনকাৰীসকলে আপত্তি উত্থাপন কৰে। আবেদনকাৰীসকলে কয় যে ইয়াৰ ফলত ৰাজনৈতিক পুঁজিৰ ক্ষেত্ৰত অস্বচ্ছতা বৃদ্ধি পাব আৰু ৰাজনৈতিক দলসমূহে এনে কোম্পানীক অযথা সুবিধা দিবলৈ উৎসাহিত কৰিব।
উল্লেখ্য যে, নিৰ্বাচনী বণ্ড আঁচনিখন বাজেটত সংযোজন কৰা হৈছিল আৰু যিহেতু বাজেটখন ধন বিল, গতিকে ৰাজ্যসভাই ইয়াত কোনো সালসলনি কৰিব নোৱাৰে। এই কথাও বাৰে বাৰে উত্থাপন কৰা হৈছে যে যিহেতু চৰকাৰৰ ৰাজ্যসভাত সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাছিল, গতিকে এই বিষয়টো ধন বিলত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল যাতে ইয়াক সহজে গৃহীত কৰিব পৰা যায়।
নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ বাবে কাৰ কিমান লাভ?
নিৰ্বাচনী পৰ্যবেক্ষক সংস্থা এছ’চিয়েশ্যন অৱ ডেম’ক্ৰেটিক ৰিফৰ্মছৰ এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি ২০১৬-১৭ৰ পৰা ২০২১-২২ চনৰ ভিতৰত পাঁচ বছৰত মুঠ ৭টা ৰাষ্ট্ৰীয় দল আৰু ২৪টা আঞ্চলিক দলে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ পৰা মুঠ ৯,১৮৮ কোটি টকা লাভ কৰিছে।
এই ৯,১৮৮ কোটি টকাৰ ভিতৰত কেৱল ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ অংশ আছিল প্ৰায় ৫২৭২ কোটি টকা। অৰ্থাৎ নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে দিয়া মুঠ অনুদানৰ প্ৰায় ৫৮ শতাংশ বিজেপিয়ে লাভ কৰিছিল। একে সময়ছোৱাত কংগ্ৰেছে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ পৰা প্ৰায় ৯৫২ কোটি টকা লাভ কৰাৰ বিপৰীতে তৃণমূল কংগ্ৰেছে ৭৬৭ কোটি টকা লাভ কৰে।
এডিআৰৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি ২০১৭-১৮ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০২১-২২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ ভিতৰত নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰীয় দলসমূহে লাভ কৰা অনুদান ৭৪৩ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে। আনহাতে, একে সময়ছোৱাত ৰাষ্ট্ৰীয় দলসমূহলৈ কৰ্পৰেট অনুদান বৃদ্ধি পাইছে মাত্ৰ ৪৮ শতাংশ।
এডিআৰে নিজৰ বিশ্লেষণত এই কথা প্ৰকাশ কৰে যে এই পাঁচ বছৰৰ ভিতৰত ২০১৯-২০ বৰ্ষত (যিটো লোকসভা নিৰ্বাচনৰ বছৰ আছিল) সৰ্বোচ্চ ৩৪৩৯ কোটি টকাৰ অনুদান নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে ৰাজনৈতিক দলসমূহে লাভ কৰিছিল। একেদৰে ২০২১-২২ বৰ্ষত (য’ত ১১টা বিধানসভা নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হৈছিল) ৰাজনৈতিক দলসমূহে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ জৰিয়তে প্ৰায় ২৬৬৪ কোটি টকাৰ অনুদান লাভ কৰিছিল।
নিৰ্বাচন আয়োগ আৰু আৰ বি আইৰ মতামত
২০১৯ চনত উচ্চতম ন্যায়ালয়ত দাখিল কৰা শপতনামাত নিৰ্বাচন আয়োগে কয় যে নিৰ্বাচনী বণ্ডে ৰাজনৈতিক পুঁজিৰ স্বচ্ছতাৰ অন্ত পেলাব আৰু ইয়াৰ ব্যৱহাৰ ভাৰতীয় ৰাজনীতিত প্ৰভাৱ পেলাবলৈ বিদেশী কৰ্পৰেট ক্ষমতাক আমন্ত্ৰণ জনোৱাৰ সমান হ’ব।
সেই সময়ত নিৰ্বাচন আয়োগে লগতে কয় যে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ আইনত কৰা সংশোধনীৰ বাবে এনে শ্বেল কোম্পানী খোলাৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পাব, যিবোৰ কেৱল ৰাজনৈতিক দলক অনুদান দিয়াৰ উদ্দেশ্যেৰেহে গঠন কৰা হ’ব।
এডিআৰৰ আবেদন অনুসৰি ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকেও বাৰে বাৰে সকীয়াই দিছিল যে নিৰ্বাচনী বণ্ডৰ সহায়ত ক’লা ধনৰ প্ৰচলন বৃদ্ধি, ধন সৰবৰাহৰ, সীমা অতিক্ৰম কৰি জালিয়াতি বৃদ্ধি কৰিব পৰা যাব। নিৰ্বাচনী বণ্ডক ‘অস্বচ্ছ বিত্তীয় যন্ত্ৰ’ বুলি অভিহিত কৰি আৰ বি আইয়ে কৈছিল যে যিহেতু এই বণ্ডসমূহে মুদ্ৰাৰ দৰে বহুবাৰ হাত সলনি কৰে, সেয়েহে ইয়াৰ নামহীনতাক ধন সৰবৰাহৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিবও পাৰি।
কি কয় চৰকাৰে?
ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক, নিৰ্বাচন আয়োগ, আৰবিআইৰ দাবীৰ বিপৰীতে ভাৰত চৰকাৰে কয় যে নিৰ্বাচনী বণ্ডে ৰাজনৈতিক দলসমূহে লাভ কৰা অনুদানৰ স্বচ্ছতা বৃদ্ধি কৰে। চৰকাৰৰ মতে এই আঁচনিখন স্বচ্ছ আৰু ইয়াৰ জৰিয়তে ক’লা ধনৰ বিনিময় নহয়।
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে কেইবাবাৰো উচ্চতম ন্যায়ালয়ত কয় যে ধন লাভৰ পদ্ধতি সম্পূৰ্ণ স্বচ্ছ আৰু ইয়াৰ জৰিয়তে কোনো ক’লা বা হিচাপবিহীন ধন লাভ কৰাটো সম্ভৱ নহয়। এই আঁচনিখনে ‘বিশুদ্ধ ধনৰ অৱদান’ আৰু ‘কৰৰ বাধ্যবাধকতা মানি চলা’ক উৎসাহিত কৰে বুলি কৈ এটৰ্নী জেনেৰেল আৰ ভেংকটাৰমণীয়ে এই বিষয়টো ৰাজহুৱা আৰু সংসদীয় বিতৰ্কৰ ক্ষেত্ৰখনত এৰি দিব লাগে বুলিও মন্তব্য কৰে।