নতুন দিল্লী: দ্বিতীয় মহাসমৰৰ পিছত সমগ্ৰ দেশত দুই মহাশক্তিৰ মাজত আৰম্ভ হৈছিল এক শীতল যুদ্ধ। শীতল যুদ্ধৰ সেই সময়ছোৱাত দুবাৰকৈ যুদ্ধ হৈছিল ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত। সেই সময়ত কূটনৈতিক দিশে নিৰ্দ্ধাৰণ কৰিছিল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ শক্তি আৰু ভৱিষ্যত। শক্তিশালী ৰাষ্ট্ৰৰ লগত থকা সম্পৰ্কই দেখুৱাই দিছিল কাৰ হাত কিমান দীঘল। শীতল যুঁজৰ কালছোৱাত ১৯৬৫ আৰু ১৯৭১ চনত হৈছিল ভাৰত পাকিস্তানৰ যুদ্ধ।
উল্লেখ্য কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই যে শীতল যুদ্ধত আমেৰিকা নেতৃত্বাধীন মিত্ৰজোঁটৰ অংগ আছিল পাকিস্তান আৰু ১৯৭৯ চনত আফগানিস্তান আক্ৰমণ কৰিছিল ছোভিয়েট সংঘই। ছোভিয়েটে আফগানিস্তানত কমিউনিষ্ট চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠান কৰিবলৈ বিচাৰিছিল আৰু তাত ইছলামিক মৌলবাদীসকলক ক্ষমতাৰ পৰা আঁতৰাই ৰাখিবলৈ বিচাৰিছিল। কিন্তু আমেৰিকাৰ প্ৰতিজ্ঞা আছিল সাম্যবাদী শক্তিক দুৰ্বল কৰাৰ। যাৰ বাবে আফগানিস্তানৰ সমৰ্থনত থিয় হৈছিল আমেৰিকা। আফগানিস্তানত ছোভিয়েটৰ ধৰাসায়ী কৰিবলৈ পাকিস্তানৰ পৰা সহায় লৈছিল আমেৰিকাই। পাকিস্তানে আমেৰিকাৰ হৈ ছোভিয়েটৰ বিৰুদ্ধে থিয় হোৱাৰ বিনিময়ত আমেৰিকাৰ পৰা বিপুল পৰিমাণৰ সামৰিক সাহাৰ্য লাভ কৰিছিল পাকিস্তানে। কেৱল নিজ স্বাৰ্থৰ বাবেই পাকিস্তানৰ লগত বন্ধুত্ব গঢ়িছিল আমেৰিকাই।
ইফালে ১৯৬২ চনত চীনে ভাৰত আক্ৰমণ কৰাৰ পিছত ভাৰতৰ শক্তি আৰু মনোবল হ্ৰাস হোৱা বুলি ভাবি ১৯৬৫ চনত ভাৰতক আক্ৰমণৰ লক্ষ্য কৰি লৈছিল পাকিস্তানে। কিন্তু বাগি কুঠাৰ মাৰিলেও ভাৰত হলা গছ নাছিল। সেই সময়ত পাকিস্তানে ভাবিছিল যে ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে পাকিস্তানৰ এই আক্ৰমণত পাকিস্তানে আমেৰিকাৰ পৰা সহায় আৰু সমৰ্থন লাভ কৰিব। কিন্তু ভুল আছিল পাকিস্তান। পাকিস্তানক কোনো সামৰিক সহায় কৰা নাছিল আমেৰিকাই।
ইয়াৰ পিছত ১৯৭১ চনত পুনৰ ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত হৈছিল ভয়াৱহ যুদ্ধ। কিন্তু সেই যুদ্ধত পাকিস্তানক প্ৰত্যক্ষভাবে সহায় কৰিছিল আমেৰিকাই। আনকি বঙ্গোপসাগৰত উপস্থিত হৈছিলহি আমেৰিকাৰ যুদ্ধজাহাজ ইউ এছ এছ এণ্টাৰপ্ৰাইজ। ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক সকলে ক’ব খোজে যে আমেৰিকাৰ যুদ্ধ জাহাৰ এইবাবেই বঙ্গোপসাগৰলৈকে আহিছিল যাতে ছোভিয়েটক এই বাৰ্তা দিব পৰা যায় যে প্ৰয়োজনত আমেৰিকাই পাকিস্তানক সহায় কৰিব পাৰে। যদিও আমেৰিকাই ১৯৭১ চনত প্ৰত্যক্ষভাবে যুদ্ধত অৱৰ্তীণ হোৱা নাছিল, তথাপি কূটনৈতিক আৰু মানসিকভাবে পাকিস্তানৰ সৈতেই আছিল।
১৯৭১ চনৰ আগষ্ট মাহত ভাৰতৰ তদানীন্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীয়ে ‘ভাৰত-ছোভিয়েট শান্তি, বন্ধুত্ব আৰু সহযোগিতাৰ চুক্তি’ত স্বাক্ষৰ কৰিছিল। এই চুক্তিৰ অধীনত ছোভিয়েট ইউনিয়নে আশ্বাস দিছিল যে যুদ্ধৰ ক্ষেত্ৰত কূটনৈতিক আৰু অস্ত্ৰৰে ভাৰতক সহায় আগবঢ়াব। ১৯৭১ চনত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত ১৩ দিনীয়া যুদ্ধ হৈছিল। এই যুদ্ধৰ ফলতেই পূব পাকিস্তান বাংলাদেশ , এখন নতুন ৰাষ্ট্ৰলৈ পৰিণত হৈছিল। ভাৰতে পাকিস্তানক দুটা ভাগত বিভক্ত কৰিছিল।
পাকিস্তান আমেৰিকাৰ মিত্ৰ হ’লেও ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিখন যুদ্ধত পৰাস্ত হৈছিল। কেৱল আমেৰিকাই নহয় উপকূলীয় ইছলামীক দেশসমূহো পাকিস্তানৰ লগত আছিল। শীতল যুদ্ধৰ অন্ত পৰাৰ প্ৰায় ৯ বছৰৰ পাছত ১৯৯৯ চনত পাকিস্তানে পুনৰবাৰ কাৰ্গিল আক্ৰমণ কৰিছিল। ইয়াতো ভাৰতৰ সমুখত পাকিস্তানৰ দম্ভালি চূৰ্ণ হৈছিল।
এই তিনিখন যুদ্ধৰ পিছত বিশ্বৰ ৰাজনীতি সম্পূৰ্ণৰূপে সলনি হৈছিল। ছোভিয়েট সংঘ ভংগ হৈছিল। অকলে থাকি গৈছিল মাত্ৰ ৰাছিয়া। ইয়াৰ পিছত সৃষ্টি হৈছিল আন এক মহাশক্তি – চীন। আনহাতে, শেহতীয়াকৈ ভাৰতো বিশ্বৰ চতুৰ্থ বৃহত্তম অৰ্থনীতিলৈ পৰিণত হৈছে। পৰিৱৰ্তিত বিশ্বত ভাৰতেই নিজস্ব স্থিতি উলিয়াই লবলৈ সক্ষম হ’ল।
ছোভিয়েট ভংগ হ’ল। আফগানিস্তানত কাৰ চৰকাৰ আছে সেয়া আৰু এতিয়া আমেৰিকাৰ বিচাৰ্যৰ বিষয় নহয়। এনে পৰিস্থিতিত আগৰ দৰে আমেৰিকাক পাকিস্তানৰো প্ৰয়োজন নাই। এতিয়া আমেৰিকা আৰু পাকিস্তানৰ সম্পৰ্ক নিৰ্ভৰ কৰে দুয়োখন দেশৰ মাজৰ থকা বাণিজ্যিক আৰু অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্কৰ মাজত।
বৰ্তমানৰ বিশ্বৰ দুই বৃহৎ অৰ্থনীতি আমেৰিকা আৰু চীনৰ সৈতে ভাৰতৰ বাৰ্ষিক দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যই ১০০ বিলিয়ন ডলাৰ অতিক্ৰম কৰাৰ বিপৰীতে সংযুক্ত আৰব আমিৰশ্বাহী (UAE)ৰ সৈতেও ১০০ বিলিয়ন ডলাৰ অতিক্ৰম কৰিছে। একে সময়তে চৌদি আৰৱৰ সৈতে ভাৰতৰ বাৰ্ষিক দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যও প্ৰায় ৫০ বিলিয়ন ডলাৰ চুইছেগৈ। ২০২২ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত ইউক্ৰেইন আৰু ৰাছিয়াৰ মাজত যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ পিছত ৰাছিয়াৰ সৈতে ভাৰতৰ দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যই ৬৫ বিলিয়ন ডলাৰ অতিক্ৰম কৰিছে। এই অৰ্থনৈতিক আৰু বাণিজ্যিক সম্পৰ্কৰ বাবেই এই দেশ সমূহৰ বাবে ভাৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। যাৰ বাবে এতিয়া চীনেই হওক, আমেৰিকাই হওক কোনো শক্তিশালী দেশেই পাকিস্তানৰ লগত থিয় দি ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে এটাও বাক্য ক’বলৈ অপাৰগ পৰিস্থিতিৰ সন্মুখীন হৈছে। লগতে, পূৰ্বৰ বন্ধু আমেৰিকা আৰু ইছলামিক ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সমৰ্থন নাপায় এতিয়া অসহায় অৱস্থান অনুভৱ কৰিছে পাকিস্তানে।