সময় তেতিয়া দুপৰীয়া। দুই সন্তান আৰু পৰিয়ালৰ আন সদস্যৰ বাবে তেতিয়া দুপৰীয়াৰ আহাৰৰ প্ৰস্তুতিত ব্যস্ত আছিল ফাতিমা আল শ্বেখ। একেবাৰে সাধাৰণ দিন এটাৰ দৰেই আছিল সেই দিনটোও। অৱশ্যে পুৱাৰে পৰা টিভিত চলি আছিল দুৰ্যোগৰ খবৰ। কিন্তু ফাতিমাই এবাৰলৈও ভবা নাছিল সেই দুৰ্যোগেই তছনছ কৰি থৈ যাব তেওঁ আলফুলে সজোৱা সপোনৰ ঘৰখনো!

বাহিৰত যেতিয়া ফাতিমাই পানীৰ লহৰৰ শব্দ শুনিছিল, দৌৰি গৈ খিৰিকীৰ কাষ পাইছিল। দেখিছিল, সকলো এফালৰ পৰা মষিমূৰ কৰি এখন উন্মাদ নদী তেওঁলোকৰ ঘৰৰ দিশেই বৈ আহিছে। ফাতিমাই খিৰিকী কাষৰ পৰা দৌৰি দুপৰীয়াৰ আহাৰৰ বাবে আহি ডাইনিং টেবুলত বহি থকা ল’ৰা দুটাক বুকুৰ মাজত সুমুৱাই লৈছিল। 

কিন্তু বহু পলম হৈ গৈছিল তেতিয়ালৈ। বানৰ লহৰে নিমিষতে উটুৱাই লৈ যায় তেওঁলোকৰ ঘৰখনৰ লগতে ফাতিমা আৰু দুই সন্তানকো। পিছত উদ্ধাৰকাৰী দলে ফাতিমাক সেই কোবাল সোঁতৰ পৰা জীৱন্তে উদ্ধাৰ কৰিবলৈ সক্ষম হয় যদিও প্ৰাণ নাবাচিল তেওঁৰ দুই সন্তানৰ! ছুনামি সদৃশ বানত সৰ্বস্ব হেৰুৱাই বাউলী হৈ পৰা ফাতিমাই সংবাদ মাধ্যমৰ সন্মুখত বৰ্ণনা কৰিছে দুৰ্যোগৰ সেই হৃদয় বিদাৰক কাহিনী।

লিবিয়াৰ পূব প্ৰান্তৰ ডেৰনা চহৰত দেওবাৰে সংঘটিত হোৱা  ছুনামি সদৃশ ভয়াৱহ বানত আপোনজনক হেৰুওৱা হাজাৰ হাজাৰ লোকৰ মাজৰ এগৰাকীয়েই হৈছে ফাতিমা আল শ্বেখ। সংবাদ মাধ্যমৰ সন্মুখত সিক্ত নয়নেৰে ৩৪ বৰ্ষীয় মহিলাগৰাকীয়ে কয়, "সন্তান দুটিৰ অবিহনে মই কেনেকৈ জীয়াই থাকিম নাজানো। সিঁহত হালেই মোৰ সকলো আছিল। আমাৰ সৈতে এনে কিয় হ’ল? আমি কি ভুল কৰিছিলো?’’

৫ সহস্ৰাধিকৰ মৃত্যু!

লিবিয়াত সংঘটিত এই ভয়াবহ দুৰ্যোগত হোৱা ক্ষয়-ক্ষতিৰ পৰিমাণ এতিয়াও স্পষ্ট হোৱা নাই। ডেৰনা চহৰৰ হাজাৰ হাজাৰ লোকৰ সপোনৰ ঘৰখন এই দুৰ্যোগত সম্পূৰ্ণৰূপে নিঃশেষ হৈ গৈছে। ডেৰনাৰ এগৰাকী জ্যেষ্ঠ চিকিৎসকে ৰয়টাৰ্ছক জনোৱা মতে, এই বানত ২০০০ৰো অধিক লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছে। আনহাতে স্থানীয় সংবাদ মাধ্যমৰ বাতৰি অনুসৰি এই দুৰ্যোগত মৃত্যু ঘটা লোকৰ সংখ্যাই ইতিমধ্যে ৫ হাজাৰৰ ঘৰ অতিক্ৰম কৰিছে। কমেও ১০ হাজাৰ লোক সন্ধানহীন হৈ আছে দুৰ্যোগৰ ৩ দিন পিছতো।

বোকাময় পানীৰ উত্তাল ধাৰাটোৱে কেইবাখনো ডাঙৰ দলং উটুৱাই নিয়াৰ বিপৰীতে নদীৰ পাৰত চহৰখনৰ বহু মহলীয়া অট্টালিকা ভাঙি পেলাইছে। লিবিয়াৰ পূব চৰকাৰৰ প্ৰতিনিধি তাৰিক আল-খাৰাজে কয় যে সমগ্ৰ চহৰৰ আধা অংশই এই ভয়াৱহ ছুনামি সদৃশ বানত ধ্বংসস্তূপত বিলীন হৈছে। বহু লোকক বানৰ লহৰে সাগৰলৈ উটুৱাই লৈ গৈছে।

নদীবান্ধঃ দুৰ্যোগৰ কাৰণ আৰু পৰিণতি

চহৰখনৰ ব্যাপক ক্ষতিৰ আঁৰৰ এটা কাৰণ হ’ল ইয়াৰ অৱস্থান। ডেৰনা চহৰখন হৈছে এটা উপত্যকাৰ শেষপ্ৰান্তত অৱস্থিত আৰু চহৰখন পাহাৰৰ পৰা দক্ষিণে (সাগৰৰ ফালে) বৈ যোৱা ডেৰনা নদীৰ দ্বাৰা দুটা ভাগত বিভক্ত হৈছে। সাধাৰণ বানৰ পৰা নদীখন সুৰক্ষিত যদিও কিন্তু ভূমধ্যসাগৰ পাৰ হৈ লিবিয়াত সোমাই যোৱা ধুমুহা ডেনিয়েলৰ লগত অহা প্ৰচণ্ড বৰষুণ আৰু প্ৰচণ্ড বতাহৰ চাপ সহ্য কৰিব পৰা নাছিল নদীৰ বান্ধসমূহে।

'প্ৰথমে ডেৰনাৰ পৰা ১২ কিলোমিটাৰ দূৰত অৱস্থিত এটা নদীবান্ধ ভাঙিছিল। ইয়াৰ পিছতে পানীৰ কোবাল সোঁত চহৰ অভিমুখে অগ্ৰসৰ হৈছিল আৰু চহৰখনৰ সমীপত থকা দ্বিতীয়টো বান্ধো ভাঙিছিল। পানীৰ সোঁত ইমানেই প্ৰৱল আছিল যে গোটেই চহৰখন নিমিষতে ধ্বংসস্তুপত পৰিণত হৈ পৰে। তলকিব পৰাৰ আগতেই মানুহবোৰ পানীৰ সোঁতত উটি গৈছিল।’-স্থানীয় সংবাদ মাধ্যমৰ আগত এইদৰে কয় এগৰাকী জল বিশেষজ্ঞই।

আন এটা কাৰণ হ’ল ২০১১ চনত দেশখনৰ দীৰ্ঘদিনীয়া একনায়কত্ববাদী মুয়াম্মাৰ গাদ্দাফিক উফৰাই হত্যা কৰা জনবিদ্ৰোহৰ পিছত বছৰ বছৰ ধৰি যুদ্ধ আৰু বিশৃংখলতাৰ সৃষ্টি হোৱা লিবিয়াত আন্তঃগাঁথনি আৰু ৰাজহুৱা সেৱাত বিনিয়োগ আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণৰ অভাৱ। দেশখন দুখন প্ৰতিদ্বন্দ্বী চৰকাৰৰ মাজত বিভক্ত - ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ হস্তক্ষেপত ত্ৰিপলিত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত প্ৰশাসন আৰু দুৰ্যোগগ্ৰস্ত পূবত আন এক সুকীয়া প্ৰশাসন। ব্যক্তিগত অট্টালিকা নিৰ্মাণ আৰু পৰিৱেশ সুৰক্ষাৰ ওপৰত নূন্যতম নিয়ন্ত্ৰণো এই দুৰ্যোগৰ অন্যতম কাৰণ বুলি পৰিৱেশবিদসকলে দাবী কৰিছে।

লিবিয়াত সংঘটিত ভয়াৱহ বান পৰিস্থিতিৰ পিছত এতিয়া অধিক ভয়াৱহ হৈ পৰিছে দেশখনৰ সামগ্ৰিক পৰিস্থিতি। বানাক্ৰান্তসকলৰ মাজত খাদ্য, পানী, বাসস্থান, চিকিৎসা আৰু বিদ্যুতৰ ভয়াবহ নাটনিয়ে নমাই আনিছে অন্য এক সংকট। বহু লোকে ঘৰৰ পৰা স্থানান্তৰিত হৈ অস্থায়ী আশ্ৰয় শিবিৰত বা ৰাজপথত বাস কৰি আছে। ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ আৰু অধিক হিংসাৰ আশংকা এতিয়া বৃদ্ধি পাইছে ৰাষ্ট্ৰখনত। বানে শস্য আৰু পশুধনৰো ক্ষতিসাধন কৰি খাদ্য সুৰক্ষা আৰু জীৱিকাৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছে।

লিবিয়ালৈ সহায়ৰ হাত সমগ্ৰ বিশ্বৰ

লিবিয়াৰ মানৱীয় সংকটৰ প্ৰতি আন্তৰ্জাতিক সমাজে দ্ৰুত সঁহাৰি জনাই স্থলভাগত সহায় কৰিবলৈ সাহায্য আৰু উদ্ধাৰকাৰী দল প্ৰেৰণ কৰিছে। তুৰস্ক, ইজিপ্ত, ইটালী, ফ্ৰান্স, জাৰ্মানী, কাটাৰ, ইউ এ ই, চৌদি আৰব, কুৱেইট, আলজেৰিয়া, টিউনিছিয়া, মৰক্কো, জৰ্ডান, চুডান, চাড, নাইজাৰ, মাল্টা, গ্ৰীচ, চাইপ্ৰাছ, স্পেইন, পৰ্তুগাল, ব্ৰিটেইন, আমেৰিকা, কানাডা, চীন, ৰাছিয়া, পাকিস্তান, বাংলাদেশ, ইণ্ডোনেছিয়া, মালয়েছিয়া, জাপান, দক্ষিণ কোৰিয়া আদি ৰাষ্ট্ৰসমূহে লিবিয়াৰ এই দুৰ্যোগৰ সময়ত সহায় কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহিছে। ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়েও শেহতীয়াকৈ লিবিয়ালৈ সাহায্য আগবঢ়োৱাৰ কথা ঘোষণা কৰিছে।

ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মানৱীয় পৰিক্ৰমা সমন্বয়ৰ কাৰ্যালয়ে কয় যে জৰুৰীকালীন সঁহাৰিৰ দলসমূহক স্থলভাগত সহায় কৰিবলৈ সংগঠিত কৰা হৈছে। আঘাতৰ চিকিৎসা আৰু ৰোগ প্ৰতিৰোধৰ বাবে চিকিৎসা সামগ্ৰী আৰু সঁজুলি যোগান ধৰা হৈছে বুলি বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই জানিবলৈ দিয়ে। ৱৰ্ল্ড ফুড প্ৰগ্ৰেমে ক্ষতিগ্ৰস্ত পৰিয়ালক খাদ্য ৰেচন বিতৰণ কৰা বুলি জানিবলৈ দিয়ে। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ শৰণাৰ্থী সংস্থাই কয় যে স্থানচ্যুত লোকসকলক আশ্ৰয় কিট আৰু অন্যান্য সাহায্য সামগ্ৰী যোগান ধৰিছে।

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ফেডাৰেচন অৱ ৰেড ক্ৰছ এণ্ড ৰেড ক্ৰেচেণ্ট ছ’চাইটিৰ এটা প্ৰতিনিধি দলৰ মুৰব্বী টামেৰ ৰমডানে কয় যে তেওঁলোকে লিবিয়াৰ চৰকাৰৰ সৈতে লগ লাগি অনুসন্ধান আৰু উদ্ধাৰ সেৱা আগবঢ়াইছে। তেওঁ কয়, ''আমি জীৱন ৰক্ষা আৰু দুখ-কষ্ট দূৰ কৰাৰ বাবে যৎপৰোনাস্তি চেষ্টা কৰিছো।’’

পানীৰ সোঁতত সমুদ্ৰৰ পাৰলৈ উটি অহা বাহনবোৰ, ফটোঃ GETTY IMAGES

একতাৰ আহ্বান লিবিয়াবাসীৰ

লিবিয়াৰ ভয়াৱহ বানে উন্মোচন কৰিছে সংঘাত আৰু বিভাজনৰ ফলত বিচ্ছিন্ন হৈ পৰা এখন দেশৰ ভংগুৰতা আৰু দুৰ্বলতা। ইমান দুখ আৰু কষ্ট সহ্য কৰা দেশখনৰ সাধাৰণ জনতাৰ স্থিতিস্থাপকতা আৰু সংহতিও এই বানৰ পিছৰ পৰিস্থিতিত প্ৰতিফলিত হৈছে। বহু লিবিয়ান লোকে আশা প্ৰকাশ কৰিছে যে এই মৰ্মান্তিক ঘটনাই যুদ্ধংদেহী দল আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বী চৰকাৰসমূহৰ মাজত শান্তি আৰু মিলনৰ অনুঘটক হিচাপে কাম কৰিব।

''এই সংকট দূৰ কৰিবলৈ আমি একত্ৰিত হৈ একেলগে কাম কৰিব লাগিব। আমাৰ দেশ আৰু আমাৰ ভৱিষ্যত পুনৰ নিৰ্মাণ কৰিব লাগিব। যুদ্ধ আৰু হিংসাৰ অন্ত পেলাব লাগিব। আমি আমাৰ ঘাঁ শুকুৱাবলৈ হ’লে আমাৰ অন্তৰৰ পৰা বিদ্বেষ মচি পেলাব লাগিব। এই সময় আমি সকলোৱে একলগ হৈ প্ৰত্যাহ্বানৰ সৈতে যুঁজ দিয়াৰ।’’ -পূব লিবিয়া নিয়ন্ত্ৰণ কৰা লিবিয়ান ৰাষ্ট্ৰীয় সেনাবাহিনীৰ (এল এন এ) এগৰাকী মুখপাত্ৰই এইদৰে কয়।

তেওঁ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সমাজকো তেওঁলোকৰ সমৰ্থন আৰু উদাৰতাৰ বাবে ধন্যবাদ জনাই কয় যে তেওঁলোকৰ বন্ধুত্ব আৰু সংহতিৰ বাবে লিবিয়া সদায় কৃতজ্ঞ হৈ ৰ’ব। তেওঁ কয়, ''আমি বিশ্বৰ পৰা পোৱা সহায় আৰু সহানুভূতিৰ শলাগ লওঁ। এই ক্ষেত্ৰত আমি অকলশৰীয়া নহয়। আমি সকলোৱে একেটা গ্ৰহৰে বাসিন্দা।’’

লিবিয়াৰ বানৰ পৰিৱেশৰ ওপৰত প্ৰভাৱ

লিবিয়াৰ বানে এই দুৰ্যোগৰ পৰিৱেশ প্ৰভাৱক লৈও স্থানীয় আৰু বিশ্বজুৰি উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে। বিশেষজ্ঞসকলে আঙুলিয়াই দিছে যে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত এই বানপানী প্ৰভাৱিত হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, যাৰ ফলত সমগ্ৰ বিশ্বতে চৰম বতৰৰ পৰিঘটনাৰ সঘনতা আৰু তীব্ৰতা বৃদ্ধি পাইছে।

বিশ্ব বতৰ বিজ্ঞান সংস্থা (WMO)ৰ এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি ভূমধ্য সাগৰত এতিয়ালৈকে ৰেকৰ্ড কৰা আটাইতকৈ শক্তিশালী ধুমুহাসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল ডেনিয়েল ধুমুহা। এই ধুমুহাৰ গতিবেগ প্ৰতি ঘণ্টাত ২০০ কিলোমিটাৰ (ঘণ্টাত ১২৪ মাইল) আৰু বৰষুণ ৩০০ মিলিমিটাৰ (১২ ইঞ্চি)তকৈ অধিক আছিল বুলি ইতিমধ্যে বিশ্ব বতৰ বিজ্ঞান সংস্থাই প্ৰকাশ কৰিছে। সেউজ গৃহ গেছৰ নিৰ্গমনৰ বাবে বিগত শতিকাত ১.৫ ডিগ্ৰী চেলছিয়াছ (২.৭ ডিগ্ৰী ফাৰেনহাইট) বৃদ্ধি পোৱা সমুদ্ৰপৃষ্ঠৰ উষ্ণতাই এই ধুমুহাক ইন্ধন যোগাইছিল।

বানে স্থানীয় পৰিৱেশৰ প্ৰতিও ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছে, কিয়নো ইয়াৰ ফলত পানীৰ উৎস, মাটি আৰু গছ-গছনি প্ৰদূষক, ধ্বংসাৱশেষ আৰু ৰোগ সৃষ্টিকাৰী জীৱাণুৰ দ্বাৰা দূষিত হ’ব পাৰে। বানে জৈৱ বৈচিত্ৰ্যকো প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, কিয়নো ইয়াৰ ফলত ক্ষতিগ্ৰস্ত অঞ্চলৰ বন্যপ্ৰাণী আৰু জলজ জীৱ-জন্তুৰ ক্ষতি বা স্থানচ্যুতি হ’ব পাৰে। তদুপৰি বানপানীয়ে মৰুভূমি, ভূমিৰ অৱক্ষয়, ভূমিস্খলন আৰু অধিক ভয়াৱহ কৰি তুলিব পাৰে, যিবোৰ ইতিমধ্যে লিবিয়াত গুৰুতৰ সমস্যা হৈ পৰিছে।

বানপানীৰ পৰিৱেশ প্ৰভাৱ কম কৰিবলৈ বিশেষজ্ঞসকলে ক্ষতিৰ মূল্যায়ন, পৰিৱেশ তন্ত্ৰ পুনৰুদ্ধাৰ, আৰু অধিক প্ৰদূষণ ৰোধৰ বাবে জৰুৰী ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ আহ্বান জনাইছে। জলবায়ুৰ অভিযোজন আৰু স্থিতিস্থাপকতা ব্যৱস্থা, যেনে আগতীয়া সতৰ্কবাণী ব্যৱস্থা, বান সুৰক্ষা আন্তঃগাঁথনি, দুৰ্যোগৰ আশংকা হ্ৰাসৰ কৌশল, আৰু বহনক্ষম উন্নয়ন নীতি আদিত অধিক বিনিয়োগৰ বাবেও আহ্বান জনাইছে।