২০১৪ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ সময়ত নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ বিপৰীতে তেওঁৱো আছিল প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ দাবীদাৰ। কিন্তু পিছত যেন তেওঁ লাহে লাহে হেৰাই গৈছিল সক্ৰিয় ৰাজনীতিৰ পৰা। অভিযোগ উঠিছিল- মোদীৰ নেতৃত্বৰ নতুন বিজেপিয়ে এলাগী কৰিছে তেওঁক। একালৰ নাম-যশ আৰু সবল নেতৃত্বৰ ঠাইত পৰৱৰ্তী সময়ত তেওঁ হৈ পৰিছিল দলৰ পৰা বিচ্ছিন্ন নেতা। 

এসময়ৰ বিজেপিৰ গুৰি ধৰোঁতা আৰু যাৰ বাবেই আজি অযোধ্যাত ৰাম মন্দিৰ নিৰ্মাণ সম্ভৱ হৈ উঠিল তেঁৱেই হৈছে লালকৃষ্ণ আদৱানি। সক্ৰিয় ৰাজনীতিৰ পৰা কেতিয়াবাই বিচ্ছিন্ন হৈ পৰা আদৱানিক এতিয়া ভাৰত ৰত্নৰে সন্মানিত কৰিব মোদী চৰকাৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে খোদ এক্স হেণ্ডেলযোগে দেশবাসীক জনাইছে এই খবৰ। ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টীৰ স্তম্ভস্বৰূপ প্ৰবীণ ৰাজনীতিবিদগৰাকীক ভাৰত ৰত্ন প্ৰদানৰ খবৰে উল্লাসিত কৰিছে তেওঁৰ সমৰ্থকসকলকো।

প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে আদৱানিক ভাৰত ৰত্ন প্ৰদানৰ খবৰ সামাজিক মাধ্যমযোগে জনাই লিখিছে, "লাল কৃষ্ণ আদৱানি জীক ভাৰত ৰত্নৰে সন্মানিত কৰা হ'ব বুলি জনাবলৈ পাই মই অতি আনন্দিত হৈছো। মই তেওঁৰ সৈতে কথা পাতিছো আৰু এই সন্মানেৰে সন্মানিত হোৱাৰ বাবে তেওঁক অভিনন্দন জনালোঁ।" মোদীয়ে আকৌ লিখিছে, “আমাৰ সময়ৰ অন্যতম সন্মানীয় নেতা আদৱানি জীৰ ভাৰতৰ উন্নয়নত অৱদান অবিস্মৰণীয়। তেওঁৰ যাত্ৰাই তৃণমূল পৰ্যায়ত কাম কৰাৰ পৰা উপ-প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে দেশৰ সেৱা কৰালৈকে এক দীঘলীয়া বাট অতিক্ৰম কৰিছে। তেওঁ গৃহমন্ত্ৰী আৰু তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰী হিচাপেও নিজৰ নাম উজলাই তুলিছে। তেওঁৰ সংসদীয় যাত্ৰা আছিল আদৰ্শগত আৰু চহকী দৃষ্টিভংগীৰে ভৰা।" প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে কয়, "তেওঁক ভাৰতৰত্ন বঁটা প্ৰদান কৰাৰ সিদ্ধান্ত মোৰ বাবে অতি আৱেগিক মুহূৰ্ত। তেওঁৰ সৈতে কাম কৰাৰ আৰু তেওঁৰ পৰা শিকাৰ মই বহু সুযোগ লাভ কৰিছিলোঁ।"

ইফালে ভাৰত ৰত্নৰে সন্মানিত কৰাৰ খবৰ লাভ কৰাৰ পিছতে লাল কৃষ্ণ আদৱানিয়ে কয়, "মই ভাৰত ৰত্ন বঁটা সম্পূৰ্ণ বিনম্ৰতা আৰু কৃতজ্ঞতাৰে গ্ৰহণ কৰিছোঁ। এয়া কেৱল মোৰ বাবে এজন ব্যক্তি হিচাপে সন্মান নহয়, বৰঞ্চ মোৰ সামৰ্থ্য অনুসৰি জীয়াই থকা আদৰ্শ আৰু নীতিৰ বাবেও এক সন্মান। মই সেৱা কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত হৈছো।"

যেতিয়া হঠাত আদৱানিয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ প্ৰাৰ্থীৰূপে ঘোষণা কৰিছিল বাজপেয়ীৰ নাম

১৯৯৫ চনৰ ১১ নৱেম্বৰত মুম্বাইৰ শিৱাজী পাৰ্কত বিজেপিয়ে এক বিশাল সমাৱেশৰ আয়োজন কৰিছিল। সেই সমাৱেশতে ভাষণ দি আছিল বিজেপিৰ সেই সময়ৰ সভাপতি লাল কৃষ্ণ আদৱানিয়ে। হঠাৎ তেওঁ ঘোষণা কৰিলে যে অহা নিৰ্বাচনত অটল বিহাৰী বাজপেয়ী দলৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ প্ৰাৰ্থী হ’ব। আদৱানিৰ মুখত এই কথা শুনি হতবাক হৈ পৰিছিল দলৰ কৰ্মী আৰু আৰ এছ এছৰ নেতৃত্ব। কিয়নো কোনোৱে কল্পনাই কৰা নাছিল যে আদৱানিয়ে এনেদৰে আকস্মিকভাৱে বাজপেয়ীৰ নাম প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ প্ৰাৰ্থীৰূপে ঘোষণা কৰিব।

জনসভাৰ অন্তত হোটেললৈ উভতি অহাৰ পিছতে আদৱানিৰ ঘনিষ্ঠ সহযোগী গোবিন্দাচাৰ্যই তেওঁক সুধিছিল- ‘আৰ এছ এছৰ পৰামৰ্শ নোলোৱাকৈ ইমান গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘোষণা কিয় কৰিলে?’ আদৱানিৰ উত্তৰ আছিল, 'মই যদি সংঘক এই কথা ক'লোহেঁতেন তেন্তে তেওঁলোকে মানি নল’লেহেঁতেন।'

বিশ্ব হিন্দু পৰিষদৰ নেতা অশোক সিংঘালেও স্বীকাৰ কৰিছিল যে আদৱানিয়ে যে এনে ঘোষণা কৰিবলৈ ওলাইছে তাৰ কোনো ধাৰণা নাছিল। যি সময়ত লাল কৃষ্ণ আদৱানিয়ে নিজেই বিজেপিৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ প্ৰাৰ্থী হ’ব বুলি জল্পনা-কল্পনা চলি আছিল, সেই সময়ত তেওঁৰ এনে এক ঘোষণা সকলোৰে বাবেই আশ্বৰ্যজনক আছিল।

পিছত আদৱানিয়ে তেওঁৰ আত্মজীৱনী 'মাই কাউন্ট্ৰী মাই পিপল'ত লিখিছে, "মই যি কৰিলোঁ সেয়া কোনো ত্যাগ নাছিল। দেশ আৰু দলৰ বাবে কি সঠিক আৰু কি ভাল সেই বিষয়ে যুক্তিসংগত মূল্যায়ন কৰি এই সিদ্ধান্তত উপনীত হ'লোঁ।"

পিছত এই ঘোষণাৰ পাছতেই বিখ্যাত সাংবাদিক স্বপন দাসগুপ্তইও তেওঁক ইয়াৰ কাৰণ সুধিছিল। আদৱানিয়ে কৈছিল, "আমাৰ ভোট বৃদ্ধি কৰিব লাগিব। তাৰ বাবে আমাক অটল জী লাগে।"

আৰ এছ এছৰ সৈতে আদৱানিৰ সম্পৰ্ক

লাল কৃষ্ণ আদৱানিয়ে কেতিয়াও ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী হোৱাৰ সুযোগ নাপালে। বাজপেয়ীৰ পিছত ২০০৯ চনত তেওঁৰ নেতৃত্বত দলটোৱে নিৰ্বাচনত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰাৰ সময়ত দলটোৱে পৰাজয়ৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছিল। ২০১৪ চনত তেওঁৰ দলে নিৰ্বাচনত জয়লাভ কৰাৰ সময়লৈকে আদৱানিক প্ৰত্যাহ্বান জনাই বিজেপিৰ নেতৃত্ব বহন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে।

১৯২৭ চনৰ ৮ নৱেম্বৰত বৰ্তমানৰ পাকিস্তানৰ কৰাচীত জন্মগ্ৰহণ কৰিছিল লালকৃষ্ণ আদৱানিয়ে। কৰাচীৰ পাৰ্চী অঞ্চলৰ জামছেদ কোৱাৰ্টাৰতে শৈশৱ পাৰ হৈছিল আদৱানিৰ। তাত থকা বিখ্যাত ছেইণ্ট পেট্ৰিক স্কুলৰ পৰা তেওঁ গ্ৰহণ কৰিছিল প্ৰাথমিক শিক্ষা।

ইয়াৰে কেইবাদশক পিছত যেতিয়া পাক ৰাষ্ট্ৰপতি পাৰভেজ মুশ্বাৰফৰ সৈতে আদৱানি বৈঠকত মিলিত হৈছিল, সেই সময়ত তেওঁলোকৰ মাজত আদৱানিক সেই জন্মস্থানক লৈ খুব আলোচনা হৈছিল। কোৱা হয়- ৪৫ মিনিটৰ বৈঠকখনৰ ২০ মিনিট সময়েই আদৱানি আৰু মুশ্বাৰফে কৰাচীৰ ছেইণ্ট পেট্ৰিক স্কুলৰ কথা পাতি পাৰ কৰিছিল।

পাকিস্তানত ভাৰতৰ প্ৰাক্তন উচ্চায়ুক্ত টিচিএ ৰাঘৱনে কয়, "২০০৫ চনত আদৱানিয়ে কৰাচীত থকা তেওঁৰ ছেইণ্ট পেট্ৰিক স্কুললৈ যোৱাৰ সময়ত তেওঁৰ সন্মানত তাত থকা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে 'ফ'ৰ হিজ এ জলি গুড ফিলো' গীত পৰিৱেশন কৰিছিল। ছাত্ৰ- ছাত্ৰীসকলে গোৱা সেই গীত শুনি আদৱানিৰ দুচকুৰ পৰা চকুলো নিগৰিছিল।"

স্কুলীয়া শিক্ষা সাং কৰাৰ পিছতে আমোদজনকভাৱে ৰাষ্ট্ৰীয় স্বয়ংসেৱক সংঘৰ সৈতে জড়িত হৈ পৰিছিল এল কে আদৱানি। এই বিষয়ে তেওঁৰ আত্মজীৱনীত লিখিছে,  "স্কুলীয়া শিক্ষা শেষ কৰি সিন্ধৰ হায়দৰাবাদত ছুটী পাৰ কৰি আছিলো। সেই দিনকেইটাত মই তাত টেনিছ খেলিবলৈ শিকি আছিলো। এদিন মেচ চলি থকাৰ মাজতে মোৰ টেনিছ সহযোগীয়ে এজনে ক'লে- মই যাও। মই তেওঁক সুধিলোঁ যে এনেকৈ খেল আধাতে এৰি কেনেকৈ যাব পাৰি? তেওঁ উত্তৰ দিলে- মই মাত্ৰ কেইদিনমান আগতে আৰ এছ এছৰ সদস্য হৈছো। মই শখাৰ বাবে দেৰি হ'ব নোৱাৰো, কাৰণ সময়নুবৰ্তিতাৰ কঠোৰ নিয়ম আছে।"

আদৱানিয়ে আত্মজীৱনীত উল্লেখ কৰা মতে, বন্ধুৰ এই কথাই তেওঁকো ভাৱিবলৈ বাধ্য কৰাইছিল আৰু সময়নুবৰ্তিতাৰ অনুশাসনৰ বাবে উব্ধুদ্ধ কৰিছিল। যাৰ বাবে ইয়াৰ কিছুদিন পিছতে তেওঁ আৰ এছ এছৰ সদস্য হৈ পৰে। এইদৰে টেনিছ খেল এখনে তেওঁৰ আৰ এছ এছত প্ৰৱেশৰ বাবে খেলপথাৰ সাজু কৰি তুলিছিল।

বাজপেয়ীক সহায় কৰিবলৈ ৰাজস্থানৰ পৰা দিল্লী পাইছিল আদৱানি

দেশ বিভাজনৰ এমাহ পিছত ১৯৪৭ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত কৰাচীৰ পৰা আদৱানিয়ে দিল্লীলৈ ৰাওনা হয়। ব্ৰিটিছ অভাৰচিজ কৰ্পৰেশ্যনৰ বিমানেৰে দিল্লী পোৱা কেইজনমান শৰণাৰ্থীৰ ভিতৰত তেঁৱো এগৰাকী আছিল।

ৰাজস্থানৰ পৰাই ৰাজনৈতিক জীৱন আৰম্ভ কৰিছিল আদৱানিয়ে। ১৯৫৭ চনৰ নিৰ্বাচনৰ পিছত দীনদয়াল উপাধ্যায়ৰ অনুৰোধত আদৱানি দিল্লীলৈ আহিছিল। তাৰ পিছত তেওঁক নৱনিৰ্বাচিত সাংসদ অটল বিহাৰী বাজপেয়ীক সহায়ৰ বাবে দায়িত্ব দিয়া হয়, যাতে তেওঁ দিল্লীৰ ইংৰাজী ভাষী অভিজাত শ্ৰেণীৰ মাজত সোমাই পৰিব পাৰে। ইয়াৰ পিছত আদৱানিয়ে বাজপেয়ীৰ সৈতে ৩০ নং ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ ৰোডত থকা বাসগৃহত থাকিবলৈ আৰম্ভ কৰে।

১৯৬০ চনত ‘অৰ্গেনাইজাৰ’ৰ সম্পাদক কে আৰ মালকানীয়ে তেওঁক তেওঁৰ কাকতখনৰ বাবে চলচ্চিত্ৰ সমালোচনা লিখিবলৈ জোৰ দিয়ে আদৱানিক। যাৰ বাবে তেওঁ ‘নেত্ৰা’ ছদ্মনামেৰে চলচ্চিত্ৰ সমালোচনা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। সেই সময়ত আদৱানিয়ে সাংবাদিক কোটাৰ অধীনত আৰ কে পুৰমত থাকিবলৈ ফ্লেট পাইছিল। সেই সময়ত ইণ্ডিয়ান এক্সপ্ৰেছৰ সাংবাদিক আৰ ৰঙাৰাজন তেওঁৰ প্ৰতিবেশী আছিল।

তেওঁৰ পুত্ৰ তথা প্ৰখ্যাত ইতিহাসবিদ মহেশ ৰঙাৰাজনে কৈছে, "সেই দিনত আদৱানিয়ে স্কুটিৰে আৰ এছ এছৰ ঝাণ্ডেৱালান মুখ্য কাৰ্যালয়লৈ গৈছিল। দেউতাই তেওঁৰ লগত স্কুটাৰৰ পিছফালে উঠিছিল আৰু নিজৰ অফিচৰ সন্মুখত নামিছিল। কিছুদিন পিছত যেতিয়া দেউতাই গাড়ী কিনিলে, তেতিয়া পৰিস্থিতি সলনি হ'ল। তাৰ পিছত আদৱানিয়ে দেউতাৰ সৈতে গাড়ীত গৈ বাহাদুৰশ্বাহ জাফৰ মাৰ্গত গাড়ীৰ পৰা নামি ঝাণ্ডেৱালানলৈ যোৱা বাছখন ধৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।"

সোমনাথৰ পৰা ৰথ যাত্ৰা

আদৱানিয়ে ১৯৭০ চনত ৰাজ্যসভাৰ সদস্যৰূপে নিৰ্বাচিত হয়। ইয়াৰে ১৯ বছৰৰ পিছত অৰ্থাৎ ১৯৮৯ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত তেওঁ প্ৰথমবাৰৰ বাবে লোকসভা নিৰ্বাচনত জয়ী হৈছিল। ১৯৭৩ চনত তেওঁৰ নেতৃত্বত জন সংঘৰ বিদ্ৰোহ সফলতাৰে দমন কৰা হয়। এসময়ত প্ৰজা পৰিষদৰ নেতা তথা জন সংঘৰ সভাপতি বলৰাজ মাধোকক দলৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰা হয়।

১৯৮৪ চনৰ নিৰ্বাচনত বিজেপিৰ শীতল পৰাজয়ৰ পিছত ১৯৮৬ চনত তেওঁক দলটোক পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ লগতে মূল মতাদৰ্শক শক্তিশালী কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হয়। ১৯৯০ চনলৈকে তেওঁ কংগ্ৰেছ দলক সমানে প্ৰত্যাহ্বান জনাব পৰা অৱস্থাত আছিল। গণনেতা নহ’লেও তেওঁ দলত গান্ধীবাদী সমাজবাদ গ্ৰহণৰ বিতৰ্ক বন্ধ কৰাত সফল হৈছিল।

নীলাঞ্জন মুখোপাধ্যায়ে তেওঁৰ 'দ্য আৰ এছ এছ আৰ্ছনছ অৱ দ্য ইণ্ডিয়ান ৰাইট' নামৰ গ্ৰন্থখনত লিখিছে, "১৯৯০ চনত আদৱানিৰ সোমনাথৰ পৰা অযোধ্যালৈ ৰথ যাত্ৰাই ৰাম মন্দিৰৰ বিষয়টো ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ কেন্দ্ৰবিন্দুলৈ লৈ আহিছিল।" তেওঁ লিখিছে, "হিন্দুসকলৰ আটাইতকৈ পূজনীয় ধৰ্মীয় পুৰুষ ৰামৰ পটভূমিত অনুষ্ঠিত হোৱা ৰথ যাত্ৰাৰ বাবে বৃহৎ সংখ্যক লোক ৰাজপথলৈ ওলাই আহিছিল আৰু সেই যাত্ৰাত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল, কিন্তু সেই যাত্ৰাত আদৱানিৰ উপস্থিতিয়ে সেই আন্দোলনক বৈধতা দিছিল। যিটো আগতে কেতিয়াও দেখা পোৱা নগৈছিল।"

'৬ ডিচেম্বৰ ১৯৯২: জীৱনৰ আটাইতকৈ দুখৰ এটা দিন'

আদৱানিয়ে ভাৰতীয় ৰাজনীতিত এনে শব্দভাণ্ডাৰ সৃষ্টি কৰাত সফল হৈছিল যি জনসাধাৰণৰ বাবে সুসংহত আৰু যুক্তিসংগত যেন লাগিছিল। তেওঁৰ লগত মতানৈক্য থকাসকলেও তেওঁক অপছন্দ কৰিবলৈ টান পাইছিল। ১৯৯০ চনটো সম্পূৰ্ণৰূপে আদৱানিৰ আছিল। ২৩ অক্টোবৰত যেতিয়া লালু প্ৰসাদ যাদৱে বিহাৰৰ সমষ্টিপুৰত ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা আইনৰ ৩ নং ধাৰাত তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰাইছিল, তেতিয়া অটল বিহাৰী বাজপেয়ীক তেতিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি আৰ ভেংকটৰামনক কোৱাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল যে তেওঁৰ দলে বিশ্বনাথ প্ৰতাপ সিঙৰ মিত্ৰজোঁটৰ চৰকাৰক সমৰ্থন নকৰে। 

দুবছৰৰ পাছত অযোধ্যাত যেতিয়া বাবৰি মছজিদ ভাঙি পেলোৱা হৈছিল তেতিয়া আদৱানি তাত উপস্থিত আছিল। ঝান্সীৰ অতিথিশালাত গৃহবন্দী হৈ থকাৰ সময়ত তেওঁ ইণ্ডিয়ান এক্সপ্ৰেছত দুটা লেখা লিখিছিল য’ত তেওঁ স্বীকাৰ কৰিছিল যে ‘১৯৯২ চনৰ ৬ ডিচেম্বৰ তেওঁৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ দুখজনক দিন’ আছিল।

নীলাঞ্জন মুখোপাধ্যায়ে লিখিছে, "মুক্তিৰ পিছত তেওঁৰ লেখাটো ষোড়শ শতিকাত নিৰ্মিত মছজিদৰ বাবে ক্ষমাপ্ৰাৰ্থনা হিচাপে বুজিব লাগে নেকি বুলি সোধাত তেওঁ কৈছিল যে তেনেকৈ ভবাটো সঠিক নহয়। অৱশ্যে তেওঁৰ আত্মজীৱনীত তেওঁ লিখিছে যে তেওঁৰ দুখৰ কাৰণ হৈছে সংঘ পৰিয়ালে ভিৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সফল নহ'ল, যাৰ বাবে তেওঁ লাজৰ সন্মুখীন হ'বলগীয়া হ'ল।"

কিন্তু আদৱানিয়ে আৰম্ভ কৰা আন্দোলনে ২০২৪ চনত ৰাম মন্দিৰত অভিষেক অনুষ্ঠানৰ জৰিয়তে এক মাইলৰ খুঁটিত উপনীত হয়। দুৰ্ভাগ্যজনক কথা যে ২২ জানুৱাৰীত অনুষ্ঠিত হোৱা ৰাম মন্দিৰৰ অভিষেক অনুষ্ঠানত নিজেই উপস্থিত নাছিল আদৱানি।

আগ্ৰা সন্মিলনৰ আয়োজনত ভূমিকা

১৯৯৮ চনত ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টীৰ মিত্ৰজোঁটৰ চৰকাৰ গঠন হোৱাৰ সময়ত লাল কৃষ্ণ আদৱানিক প্ৰথমে গৃহমন্ত্ৰী আৰু পিছলৈ উপ-প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়। একে সময়তে পাকিস্তানৰ ৰাষ্ট্ৰপতি পাৰভেজ মুশ্বাৰফে আগ্ৰা সন্মিলনত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ ভাৰতলৈ আহিছিল। যদিও আগ্ৰা শীৰ্ষ সন্মিলন ব্যৰ্থ হৈছিল, কিন্তু ইয়াৰ আয়োজনত লাল কৃষ্ণ আদৱানিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছিল বুলি কমেইহে জানে।

কৰণ থাপাৰে তেওঁৰ আত্মজীৱনী 'ডেভিলছ এডভোকেট দ্য আনটল্ড ষ্ট'ৰী'ত লিখিছে, "২০০০ চনৰ আৰম্ভণিতে আশ্ৰফ জাহাংগীৰ কাজীক ভাৰতত পাকিস্তানৰ উচ্চায়ুক্ত হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হৈছিল। তেওঁ সেই সময়ত বাজপেয়ী মন্ত্ৰীসভাৰ আদৱানিৰ সৈতে সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিব বিচাৰিছিল। মোক দায়িত্ব দিয়া হৈছিল আশ্ৰফক মোৰ গাড়ীত আদৱানিৰ পাণ্ডাৰা পাৰ্কস্থিত ঘৰলৈ লৈ যোৱাৰ। "

থাপাৰে লিখিছে, "মই তেওঁক ৰাতি ১০ বজাত তালৈ লৈ গ'লোঁ। এই গোপন সাক্ষাৎকাৰ প্ৰায় ডেৰ ঘণ্টা ধৰি চলিল। ইয়াৰ পিছত পিছৰ ১৮ মাহত আদৱানি আৰু আশ্ৰফে ২০ বা ৩০ বাৰ লগ হৈছিল। ২০০১ চনৰ মে' মাহত, ভাৰতে ঘোষণা কৰিলে যে তেওঁ জেনেৰেল মুশ্বাৰফক নিজৰ ঠাইলৈ নিমন্ত্ৰণ জনাইছে। এদিন ৰাতিপুৱা ৬.৩০ বজাত মোৰ ফোনটো বাজি উঠিল। আদৱানি লাইনত আছিল। তেওঁ ক'লে যে আপুনি নিশ্চয় মুশ্বাৰফৰ খবৰটো শুনিছে। আপুনি আমাৰ বন্ধুগৰাকীক কওক যে ইয়াৰ বাবে শ্ৰেয় আমাৰ সাক্ষাতেহে লাভ কৰে।"

পাকিস্তানৰ উচ্চায়ুক্ত কাজীক আলিংগন

গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাটো হ’ল ২০০২ চনৰ মে’ মাহত যেতিয়া জম্মুৰ সমীপত কলচুক হত্যাকাণ্ড সংঘটিত হৈছিল, তেতিয়া ভাৰত চৰকাৰে এই একেজন আশ্ৰফ জাহাংগীৰ কাজীকে এসপ্তাহৰ ভিতৰত ভাৰত এৰি যাবলৈ কৈছিল। কৰণ থাপাৰে লিখিছে, "আশ্ৰাফ ইছলামাবাদলৈ যোৱাৰ এদিন আগতে শ্ৰীমতী আদৱানিয়ে মোক ফোন কৰি সুধিলে, আপুনি আশ্ৰফ আৰু তেওঁৰ পত্নী আবিদাক চাহ খাবলৈ মোৰ ঘৰলৈ আনিব পাৰিবনে? মই বুজি পোৱা নাছিলো যে এফালৰ পৰা ভাৰত চৰকাৰে তেওঁলোকক বহিষ্কাৰ কৰি আছে, আৰু আনহাতে তেওঁৰ উপ-প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে একেজন ব্যক্তিকে নিজৰ ঘৰলৈ চাহ খাবলৈ মাতিছে।"

থাপাৰে আকৌ লিখিছে, "যি নহওক, মই তেওঁক আদৱানিৰ ঘৰলৈ লৈ গ'লোঁ। আমি আদৱানিৰ ষ্টডিত চাহ খালোঁ। ছুটী লৈ থাকোঁতে যেতিয়া আশ্ৰফে হাত জোকাৰিবলৈ আদৱানিৰ ফালে গ'ল, কমলাই ক'লে, 'আলিংগন'। এই কথা শুনি দুয়োজন মানুহেই আচৰিত হ'ল। দুয়োজনে একেলগে তেওঁৰ ফালে চালে।" থাপাৰে পুনৰ লিখিছে, "আশ্ৰফ আৰু আদৱানিয়ে ইজনে সিজনক সাৱটি ধৰিলে। মই আদৱানিৰ পিছফালে থিয় হৈ আছিলো। দেখিলোঁ আদৱানিৰ চকু দুটা সেমেকি উঠিছে।"

কিতাপ আৰু চিনেমাৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ আদৱানিৰ 

আদৱানিয়ে সদায় কিতাপ পঢ়াৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত আছিল। এবাৰ তেওঁৰ দুৰ্বলতা কি বুলি সোধাত তেওঁৰ উত্তৰ আছিল কিতাপ আৰু কিছু পৰিমাণে চকলেট। তেওঁৰ প্ৰিয় গ্ৰন্থসমূহ হ’ল এলভিন টফ্লাৰৰ ‘ফিউচাৰ শ্বক’, ‘থাৰ্ড ৱেভ’ আৰু ‘পাৱাৰ শ্বিফ্ট’। ষ্টেনলি উলপাৰ্টৰ ইতিহাস আৰু ৰাজনীতিৰ ওপৰত লিখা কিতাপবোৰো তেওঁ ভাল পায়। কিতাপৰ উপৰিও চিনেমাৰ প্ৰতি বেছ আকৰ্ষণ আকৰ্ষণ আছিল আদৱানিৰ। এসময়ত তেওঁ নিজেও আলোচনীত ছবিৰ সমালোচনা লিখিছিল। সত্যজিত ৰয়ৰ চিনেমাৰ লগতে হলিউডৰ ছবি ‘দ্য ব্ৰীজ অন দ্য ৰিভাৰ ক্ৱাই’, ‘মাই ফেয়াৰ লেডী’ আৰু ‘দ্য চাউণ্ড অৱ মিউজিক’ তেওঁৰ প্ৰিয় ছবি।

হিন্দী ছবিৰ ভিতৰত আমিৰ খানৰ ‘তাৰে জমীন পাৰ’ আৰু শ্বাহৰুখ খানৰ ‘চক দে ইণ্ডিয়া’ ছবিখন তেওঁ অতিশয় ভাল পাইছিল। আদৱানিৰ সংগীতৰ প্ৰতিও বৰ আকৰ্ষণ। লতা মংগেশকাৰৰ গীত 'জ্যোতি কলাশ ছালকে' তেওঁৰ আটাইতকৈ ভাল লাগে। ইয়াৰ উপৰিও তেওঁ আজৰি সময়ত মেহদী হাছান, জগজিৎ সিং আৰু মালিকা পুখৰাজৰ গজল শুনে।

জিন্নাৰ প্ৰশংসাক লৈ বিতৰ্ক

আদৱানিৰ ৰাজনৈতিক জীৱনৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হৈছিল যেতিয়া তেওঁ পাকিস্তানলৈ গৈ মহম্মদ আলী জিন্নাক প্ৰশংসা কৰিছিল। মনতে তেওঁ ‘মাষ্টাৰ ষ্ট্ৰ’ক’ খেলিছিল যদিও ইয়াৰ বিপৰীতে তেওঁৰ ৰাজনৈতিক জীৱনত ইয়ে ডাঙৰ আঘাত হানিছিল।

জ্যেষ্ঠ সাংবাদিক তথা ইন্দিৰা গান্ধী কলা কেন্দ্ৰৰ মুৰব্বী ৰাম বাহাদুৰ ৰায়ে কয়, 'আদৱানিয়ে কিয় এনে কৰিলে ভালকৈ কেৱল আদৱানিয়েহে জানিব। তেওঁ বাজপেয়ীৰ দৰে ভাবমূৰ্তি অৰ্জন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল যদিও কোনেও মানি ল'বলৈ সাজু নাছিল। কাৰণ আছিল তেওঁলোকৰ পূৰ্বৰ ইতিহাস।’ ৰায়ে পুনৰ কয়, "অটল বিহাৰী বাজপেয়ীৰ পৰিপূৰক হিচাপে তেওঁক ভাল দেখা যায় যদিও নিজে নেতা হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিলে তেওঁ আৰ এছ এছৰ মুখপাত্ৰহে হৈ পৰে। এই ভূমিকাৰ পৰা আঁতৰি যাবলৈ চেষ্টা কৰাৰ লগে লগে তেওঁ দুগুণ ক্ষতিৰ সন্মুখীন হয়। তেওঁৰ বাবে প্ৰথম ক্ষতি হ'ল জিন্নাৰ প্ৰশংসা।"

প্ৰান্তীয়কৰণৰ ‘দুখ’ আৰু ভাৰতৰত্ন বঁটা

২০০৫ চনৰ পৰা আদৱানিয়ে নাগপুৰৰ পৰা অহা সংকেত গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য হৈ পৰিছিল। জিন্নাৰ প্ৰশংসাৰ পিছতে আৰ এছ এছে তেওঁক সক্ৰিয় ৰাজনীতিৰ পৰা আঁতৰি থাকিবলৈ বাৰে বাৰে সকিয়াই দিছিল। যাৰ বাবে তেতিয়াৰ পৰাই যেন স্তিমিত হৈ পৰিছিল দলৰ মাজত তেওঁৰ প্ৰভূত্ব। বিশ্লেষকসকলৰ মতে, যোৱা কেইবছৰমানৰ পৰা ৰাজনৈতিক জীৱনত আদৱানিয়ে যি লাজৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছিল, তেনে পৰিস্থিতি তেওঁৰ দৰে এগৰাকী প্ৰবীণ ৰাজনীতিবিদৰ বাবে প্ৰকৃততে সৃষ্টি হ’বই নালাগিছিল।

২০১৩ চনৰ এদিন বিয়লি গোৱাত অনুষ্ঠিত হোৱা দলীয় সন্মিলনত নৰেন্দ্ৰ মোদীক দলৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী পদৰ প্ৰাৰ্থী হিচাপে ঘোষণা কৰাৰ সময়ত তেওঁৰ দুখৰ সমভাগী হ’বলৈ কাষত কোনো নাছিল। যিটো দল আৰু যিটো সংঘৰ বাবে তেওঁ আজীৱন সেৱা আগবঢ়ালে, সেই দলটোতেই যেন তেওঁ লাহে লাহে এলাগী হৈ পৰিছিল। ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মাজত দলটোক প্ৰাসংগিক কৰি তুলিবলৈ হাজাৰ হাজাৰ মাইল খোজ কঢ়া এজন নেতাৰ বাবে এনেদৰে ৰাজনীতিত প্ৰান্তীয়কৰণ হোৱাটো একাংশ লোকে ‘কাব্যিক ন্যায়’ বুলি বিবেচনা কৰা নাছিল।

নৰেন্দ্ৰ মোদী প্ৰধানমন্ত্ৰী হোৱাৰ পিছত তেওঁক বিজেপিৰ মাৰ্গদৰ্শক সমিতিলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। ইয়াক লৈও অনেকে আপত্তি কৰিছিল। আনকি বিৰোধীয়েও সেই সময়ত বিজেপিৰ ওপৰত প্ৰশ্নৰ উত্থাপন কৰিছিল। অৱশ্যে এতিয়া প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে আদৱানিক দেশৰ সৰ্বোচ্চ সন্মান ‘ভাৰত ৰত্ন’ৰে সন্মান জনোৱাৰ কথা ঘোষণা কৰাৰ লগে লগে তেওঁৰ সমৰ্থকসকলে দশক দশক ধৰি কৰা কঠোৰ পৰিশ্ৰমৰ বাবে ‘ন্যায্য সন্মান’ বুলি অভিহিত কৰিছে।

হঠাৎ কিয় ভাৰত ৰত্ন? উদ্দেশ্য কি?

লালকৃষ্ণ আদৱানিক ভাৰত ৰত্ন প্ৰদান কৰাৰ লগে লগে এই সন্মান লাভ কৰা ব্যক্তিৰ সংখ্যা ৫০ লৈ বৃদ্ধি পাইছে। দিনদিয়েক পূৰ্বে বিহাৰৰ প্ৰাক্তন মুখ্যমন্ত্ৰী কৰ্পূৰী ঠাকুৰক প্ৰদান কৰা হৈছিল এই সন্মান। ২০১৪ চনৰে পৰা শাসনত থকাৰ অন্তত বিজেপিয়ে আদৱানিসহ মুঠ ৭গৰাকী ব্যক্তিক ভাৰত ৰত্ন প্ৰদান কৰিছে আৰু ইয়াৰে ৫গৰাকীক ইতিমধ্যে পুৰস্কাৰ আনুষ্ঠানিকভাৱে অৰ্পণ কৰা হৈছে। 

বিজেপিৰ সমৰ্থকসকলে দীৰ্ঘদিন ধৰি লালকৃষ্ণ আদৱানিৰ ভাৰত ৰত্ন প্ৰদান কৰিবলৈ দাবী জনাই আহিছিল। এনে পৰিপ্ৰেক্ষিতত এই সন্মান ২০২৪ৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ প্ৰতি দিয়া হৈছে নেকি বুলিও এতিয়া প্ৰশ্ন উত্থাপিত হৈছে। অন্যথাই বিগত ১০ বছৰ ধৰি শাসনত থকাৰ পিছত এতিয়াহে এই সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আন কি কাৰণ থাকিব পাৰে বুলিও ভিন্নজনৰ মনত চিন্তাৰ উদ্ৰেক ঘটা দেখা গৈছে।

এই সন্দৰ্ভত দেশৰ এগৰাকী জ্যেষ্ঠ সাংবাদিক হেমন্ত অত্ৰীয়ে কয় যে চৰকাৰে জানি-বুজিয়েই এই সময় বাছি লৈছে। তেওঁ কয়, 'ৰাম মন্দিৰৰ উদ্বোধনী অনুষ্ঠানলৈ সকলোকে আমন্ত্ৰণ জনোৱা হৈছে। কিন্তু আদৱানিক আমন্ত্ৰণ নজনালে। এই কথা সমগ্ৰ দেশেই লক্ষ্য কৰিছিল। চম্পত ৰায়ে বয়সৰ দোহাই দি পোনপটীয়াকৈ আদৱানিক প্ৰথমে আহিব নালাগে বুলি কৈছিল। যেতিয়া ৰাম মন্দিৰ ট্ৰাষ্টে বয়সে গৰকা দালাই লামাক মাতিব পাৰে, তেন্তে আদৱানিক কিয় নোৱাৰে? এই ঘটনাক লৈ বিজেপি অস্বস্তিত পৰিছিল। সেয়ে হেৰোৱা ভাৱমূৰ্তি উদ্ধাৰৰ বাবে এতিয়া এইদৰে চেষ্টা চলোৱা হৈছে।’

তেওঁ আৰু কয়, 'বিজেপিয়ে যোৱা ১০ বছৰ ধৰি শাসনত আছে। ইচ্ছা কৰিলে তেওঁলোকে ভাৰত ৰত্ন আগতেই দিব পাৰিলেহেতেন। কিন্তু ৰাম মন্দিৰৰ অনুষ্ঠানটোৱে তেওঁৰ বাবে এই পথ সুগম কৰি তুলিলে। লগতে যোৱা ১০ বছৰত বিজেপিৰ পুৰণি কৰ্মীসকল একপ্ৰকাৰ হতাশ হৈ পৰিছিল। জ্যেষ্ঠসকলক লাইনচ্যুত কৰা বুলিও সময়ে সময়ে অভিযোগ উঠি আহিছিল। আদৱানিক এই সন্মান প্ৰদান কৰি নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে বিজেপি আৰু মোদী চৰকাৰে সেই অভিযোগৰ পৰা নিজকে মুক্ত কৰাৰ প্ৰয়াল চলোৱা বুলিব পাৰি।’

আন এগৰাকী দেশৰ আগশাৰীৰ সাংবাদিক শাৰদ গুপ্তাই কয়, 'ভাৰত ৰত্ন কাক দিয়া হ’ব, তাৰ কোনো নিৰ্ধাৰিত নিয়ম নাই, কোনো নিৰ্দিষ্ট যোগ্যতা বা ইয়াৰ সংজ্ঞাও নাই। কোনো নেতা যেতিয়া লোকসভা নিৰ্বাচনত পৰাস্ত হয় তেতিয়া তেওঁক ৰাজ্যসভালৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়। কাৰোবাক আকৌ ৰাজ্যপালৰ দায়িত্ব দিয়া হয়। একেদৰে কোনো এক নিৰ্দিষ্ট বৰ্গৰ লোকক সন্তুষ্ট কৰিবলৈ কাৰোবাক ৰাষ্ট্ৰপতি পদত অধিষ্ঠিত কৰোৱা হয়। এই একেই কথা ভাৰত ৰত্নৰ ক্ষেত্ৰতো খাটে।’

সাংবাদিক গুপ্তাই কয়, 'যেতিয়া আদৱানিয়ে সোমনাথৰ পৰা অযোধ্যালৈ যাত্ৰা কৰিছিল তেতিয়া বিভিন্ন ঠাইত সাম্প্ৰদায়িক হিংসা হৈছিল। তেওঁৰ ৰাজনৈতিক বাৰ্তা দলৰ সদস্যসকলৰ বাবে আছিল, সেই বাৰ্তা দেশৰ বাবে নাছিল। আদৱানিয়ে যি বিচাৰধাৰাৰে আগবাঢ়িছিল সেই বিচাৰধাৰাই দেশক কি লাভ দিলে তাক লৈয়ো বিতৰ্কৰ অৱকাশ আছে।’

অৱশ্যে সাংবাদিক বিজয় ত্ৰিবেদীয়ে আকৌ লালকৃষ্ণ আদৱানিক কেৱল এগৰাকী বিজেপি বা জনসংঘৰ নেতাৰ দৃষ্টিৰে চাব বিচৰা নাই। তেওঁ কয় যে আদৱানিক জনসংঘৰ নেতা হিচাপেই বিশ্লেষণ কৰিলে সেয়া অন্যায় কৰা হ’ব। 'ভাৰতীয় ৰাজনীতিত এনে নেতা অতি তাকৰ যাক আদৱানিৰ সৈতে তুলনা কৰিব পাৰি। আজি যি সময়ত দুৰ্নীতি, ইডি, চিবিআই আৰু জেললৈ পঠিওৱাক লৈ অৰিয়াঅৰি চলিছে সেই সময়ত হাৱালা কাণ্ডত নাম সাঙোৰ খাই পৰা বাবেই আদৱানিয়ে লগে লগে লোকসভাৰ পৰা পদত্যাগ কৰিছিল। দোষমুক্ত নোহোৱালৈকে সংসদীয় ৰাজনীতিৰ পৰা আঁতৰি থকাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল। আজি কিন্তু দুৰ্নীতিপৰায়ণ নেতাই জেলৰ পৰা চৰকাৰ চলাব বিচাৰে।’ ইয়াৰ লগতে তেওঁ মিত্ৰজোঁটৰ ৰাজনীতিত আদৱানিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা থকাৰ কথাও উল্লেখ কৰে।