যুগ যুগ ধৰি ভাৰতৰ ৰাজনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে মহিলাসকলে। জনতাৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে মহিলাৰ সংখ্যা তেনেই কম ভাৰতত, কিন্তু ভোট বেংক হিচাপে হোজা, গাৰ্হস্থ্য কামত ব্ৰতী এই মহিলাসকলেই হৈছে ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ প্ৰধান অস্ত্ৰ। এনে কাৰণতেই সময়ে সময়ে শাসক-বিৰোধী প্ৰতিটো দলেই মহিলাসকলক লৈ বিভিন্ন আঁচনি ৰূপায়ণ কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে। 

বিগত মাহত মহাৰাষ্ট্ৰৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত বৃহত্ বিজয় সাব্যস্ত কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল বিজেপি, শিৱসেনা (শিন্দে) আৰু এনচিপি (অজিত পাৱাৰ)ৰ মহাযুতিয়ে। বিশ্লেষকসকলৰ মতে, শাসকীয় মিত্ৰজোঁটতো পুনৰ এবাৰ শাসনাধিষ্ঠিত হোৱাত প্ৰধান ভূমিকা পালন কৰিছিল ৰাজ্যখনৰ মহিলাসকলে। ২০২৪ চনৰ জুন মাহত চৰকাৰখনে আৰম্ভ কৰা ‘লাড়কী বাহিন’ আঁচনিখনক এই জয়ৰ আঁৰৰ এটা ডাঙৰ কাৰণ হিচাপে বিবেচিত কৰা হৈছে।

২০২৩ চনত মধ্যপ্ৰদেশ বিধানসভাৰ নিৰ্বাচনতো বিজেপিয়ে তীব্ৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাৰ মাজেৰে জয়লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল আৰু সেই জয়তো মহিলাসকলৰ আছিল অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা।  সেই সময়ত শিৱৰাজ সিং চৌহানৰ ‘লাদলী বেহনা’ আৰু ‘লাদলী লক্ষ্মী’ আঁচনিৰ কথাও বহু চৰ্চিত হৈছিল, যাৰ ফলত পৰৱৰ্তী সময়ত বিজেপিয়ে কঠিন নিৰ্বাচনত জয়লাভ কৰাত সহায় কৰিছিল।

ইফালে দিল্লী বিধানসভা নিৰ্বাচনৰ কেইসপ্তাহমান পূৰ্বে যেতিয়া আম আদমী পাৰ্টিয়ে ‘মুখ্যমন্ত্ৰী মহিলা সন্মান যোজনা’ৰ পঞ্জীয়ন মুকলি কৰিছিল, তেতিয়া মহিলা ভোটাৰক আকৰ্ষণ কৰাৰ এয়া এক নতুন ৰাজনৈতিক প্ৰয়াস হিচাপে চৰ্চালৈ আহে। কিন্তু এই ‘মহিলা সন্মান’ আঁচনিখন বিতৰ্কৰ মাজত সোমাই পৰে যেতিয়া দিল্লী চৰকাৰৰ মহিলা আৰু শিশু উন্নয়ন বিভাগে বাতৰি কাকতত বিজ্ঞাপন দি আঁচনিৰ সৈতে তেওঁলোকৰ কোনো সম্পৰ্ক নাই বুলি উল্লেখ কৰে।

কিন্তু নিৰ্বাচনৰ ঠিক পূৰ্বে এই আঁচনিখন ঘোষণা কৰাক লৈ এই কথা স্পষ্ট হৈ পৰিছে যে অন্য ৰাজ্যৰ দৰেই দিল্লীৰ নিৰ্বাচনতো এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিবলৈ সাজু হৈছে মহিলাসকল। মহিলা ভোটাৰক আকৰ্ষণ কৰাৰ বাবেই দিল্লীৰ আপ চৰকাৰে এই আঁচনিৰ কথা ঘোষণা কৰা বুলিও ইতিমধ্যে স্পষ্ট হৈ পৰিছে। 

'আপ'ৰ 'মহিলা সন্মান যোজনা' কি?

কিছুদিন পূৰ্বে দিল্লীৰ প্ৰাক্তন মুখ্যমন্ত্ৰী তথা আম আদমি পাৰ্টিৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক অৰবিন্দ কেজৰিৱালে ‘মুখ্যমন্ত্ৰী মহিলা সন্মান যোজনা’ ঘোষণা কৰিছিল। তেওঁ কয় যে এই আঁচনিৰ অধীনত দিল্লীৰ ১৮ বছৰ আৰু তাতকৈ অধিক বয়সৰ মহিলাক প্ৰতিমাহে ১০০০ টকা দিয়া হ’ব আৰু নিৰ্বাচনৰ পাছত এই ধনৰাশি ২১০০ টকালৈ বৃদ্ধি কৰা হ’ব।

আপৰ মতে, দিল্লীৰ পঞ্জীয়নভুক্ত মহিলা ভোটাৰ, যাৰ বাৰ্ষিক পৰিয়ালৰ আয় ৩ লাখ টকাৰ অধিক নহয় আৰু যিসকলে ইতিমধ্যে দিল্লী চৰকাৰৰ পৰা কোনো ধৰণৰ পেঞ্চন বা আৰ্থিক সাহায্য লাভ কৰা নাই, তেওঁলোকে এই আঁচনিৰ সুবিধা লাভ কৰিব।

২০২৪-২৫ চনৰ বাজেটত এই আঁচনিখনৰ বাবে ২০০০ কোটি টকা আবণ্টন দিয়া হৈছে। অৱশ্যে এই আঁচনিখন “ভুৱা” বুলি বিতৰ্কৰ সূত্ৰপাত ঘটাৰ বাবেই ইয়াৰ কাৰ্যকৰীকৰণত কিছু পলম হোৱা বুলি স্বীকাৰ কৰিছে আপ চৰকাৰে।  আম আদমি পাৰ্টিৰ মতে, এই আঁচনিৰ সুবিধা ৪৫ লাখ মহিলাই লাভ কৰিব।  ইফালে কেজৰিৱালৰ ঘোষণাৰ পিছতে আপৰ সদস্যসকলে ঘৰে ঘৰে গৈ মহিলাৰ পঞ্জীয়নো আৰম্ভ কৰে। ইতিমধ্যে ১০ লাখৰো অধিক মহিলাই পঞ্জীয়ন সম্পূৰ্ণ কৰা বুলিও দাবী কৰা হৈছে।

কিন্তু দিল্লী চৰকাৰৰ মহিলা আৰু শিশু উন্নয়ন বিভাগে কাকতত বিজ্ঞাপনৰ জৰিয়তে এই আঁচনিখনৰ কোনো অধিসূচনা দিল্লী চৰকাৰে জাৰি কৰা নাই বুলি স্পষ্ট কৰাৰ পিছতে ‘মহিলা সন্মান যোজনা’ক লৈ বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হয়।  মহিলা আৰু শিশু উন্নয়ন বিভাগে এয়াও স্পষ্ট কৰি দিয়ে যে যদি কোনোৱে এই আঁচনিৰ নামত তথ্য সংগ্ৰহ কৰি আছে, তেন্তে ইয়াক এক প্ৰকাৰৰ প্ৰৱঞ্চনা বুলি গণ্য কৰা হ’ব।

এই ঘটনাৰ পিছতে দিল্লীৰ উপ-ৰাজ্যপাল ভি কে ছাক্সেনাই মহিলাৰ ব্যক্তিগত তথ্য সংগ্ৰহৰ লগত জড়িতসকলৰ বিৰুদ্ধে তদন্তৰ নিৰ্দেশ দিয়ে।

নিৰ্বাচনত বৃদ্ধি পাইছে মহিলাৰ অংশগ্ৰহণ

ভাৰতীয় নিৰ্বাচন আয়োগৰ তথ্য অনুসৰি দেশৰ প্ৰথমটো নিৰ্বাচনত ভোটদান কৰা মহিলাৰ সংখ্যা আছিল ৭.৮ কোটি। এয়া আছিল মুঠ ভোটাৰৰ ভিত্তিৰ ৪৫ শতাংশ। কিন্তু ইয়াৰ সাত দশক আৰু ১৭টা ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰ্বাচনৰ অন্তত ২০১৯ চনত মহিলাৰ অংশগ্ৰহণে পুৰুষৰ অংশগ্ৰহণক অতিক্ৰম কৰিবলৈ সক্ষম হয়। কেৱল এই ব্যৱধান কম হোৱাই নহয়, ২০১৯ চনৰ নিৰ্বাচনত মহিলা ভোটাৰৰ সংখ্যা পুৰুষ ভোটাৰৰ তুলনাত ০.১৭ শতাংশ অধিক আছিল। নিৰ্বাচন আয়োগৰ তথ্য অনুসৰি ১৯৭১ চনৰ নিৰ্বাচনৰ পিছত মহিলা ভোটাৰৰ সংখ্যা ২৩৫.৭২ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে।

২০২৪ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনৰ পিছত প্ৰকাশ পোৱা পৰিসংখ্যা অনুসৰি ২০২৪ চনত প্ৰতি ১০০০ পুৰুষ ভোটাৰৰ বিপৰীতে মহিলা ভোটাৰৰ সংখ্যা আছিল ৯৪৬ গৰাকী, যিটো ২০১৯ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনত ৯২৬ গৰাকী ভোটাৰৰ সংখ্যা আছিল। এই তথ্যৰ ভিত্তিত দেখা গৈছে যে ২০২৪ চনত ৬৫.৭৮ শতাংশ মহিলা ভোটাৰে ভোটদান কৰাৰ বিপৰীতে পুৰুষ ভোটাৰৰ ভোটদানৰ হাৰ আছিল ৬৫.৫৫ শতাংশ। নিৰ্বাচন আয়োগে কয় যে, ২০১৯ চনৰ দৰে ২০২৪ চনতো মহিলা ভোটাৰৰ সংখ্যা পুৰুষ ভোটাৰৰ তুলনাত বেছি আছিল, যিটো লোকসভা নিৰ্বাচনৰ ইতিহাসত দ্বিতীয়বাৰৰ বাবে ঘটিছিল।

এনে পৰিপ্ৰেক্ষিতত বৰ্তমান সময়ত নিৰ্বাচনত মহিলাসকলৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰিছে। সমান্তৰালভাৱে এই বৃহত্ সংখ্যক ভোট লাভ কৰাটোও ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ বাবে এতিয়া হৈ পৰিছে এক ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান।

প্ৰত্যক্ষ নগদ ধন হস্তান্তৰ আৰু নিৰ্বাচনী কৌশল

২০২৩ চনৰ কৰ্ণাটক বিধানসভা নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে কংগ্ৰেছ দলে ঘোষণা কৰিছিল যে যদি তেওঁলোকে ক্ষমতালৈ আহে তেন্তে ‘গৃহলক্ষ্মী’ আঁচনিৰ জৰিয়তে পৰিয়াল মুৰব্বী মহিলাক প্ৰতিমাহে ২০০০ টকাৰ আৰ্থিক সাহায্য প্ৰদান কৰিব। নিৰ্বাচনৰ ফলাফল ঘোষণাৰ পিছত কংগ্ৰেছে ২২৪খন আসনৰ ভিতৰত ১৩৫খন আসন লাভ কৰি চৰকাৰ গঠন কৰে। চৰকাৰ গঠনৰ কেইদিনমানৰ ভিতৰতে গৃহলক্ষ্মী আঁচনিৰ ৰূপায়ণ আৰম্ভ হয়।

এই আঁচনিৰ জৰিয়তে কংগ্ৰেছ চৰকাৰে দাবী কৰিছিল যে ইয়াৰ জৰিয়তে ১.২৫ কোটি মহিলাক সাহায্য প্ৰদান কৰা হ’ব, আৰু ২০২৪ চনৰ জুলাই মাহলৈকে এই আঁচনিৰ অধীনত ১.২৫ কোটি মহিলাই পঞ্জীয়ন কৰিছে। একেদৰে ২০২৩ চনৰ জানুৱাৰী মাহত মধ্যপ্ৰদেশ চৰকাৰে ‘লাদলী বেহনা’ আঁচনি ঘোষণা কৰিছিল, যাৰ জৰিয়তে প্ৰতিমাহে মহিলাসকলক এহাজাৰ টকাকৈ প্ৰদান কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে চৰকাৰে। 

২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত মধ্যপ্ৰদেশত নিৰ্বাচন হৈছিল আৰু নিৰ্বাচনৰ প্ৰায় ছমাহ পূৰ্বে কংগ্ৰেছে ‘নাৰী সন্মান’ আঁচনি ঘোষণা কৰিছিল। ক্ষমতালৈ আহিলে প্ৰতিগৰাকী মহিলাক ১৫০০ টকা দি ঘৰুৱা গেছৰ চিলিণ্ডাৰ যোগান ধৰিব বুলি প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল কংগ্ৰেছে। ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে শিৱৰাজ সিং চৌহানৰ চৰকাৰে ‘লাদলী বেহনা’ আঁচনিৰ অধীনত আৰ্থিক সাহায্য ১০০০ টকাৰ পৰা ১২৫০ টকালৈ বৃদ্ধি কৰে।

২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত নিৰ্বাচনৰ ফলাফল ওলোৱাৰ পিছত শিৱৰাজ সিং চৌহানৰ নেতৃত্বত বিজেপিয়ে ২৩০খন আসনৰ ভিতৰত ১৬৩খন আসন লাভ কৰি পুনৰ মধ্যপ্ৰদেশত চৰকাৰ গঠন কৰে।  ৰাজনৈতিক বিশ্লেষকৰ মতে, মধ্যপ্ৰদেশৰ ‘লাদলী বেহনা’ আঁচনি বিজেপিৰ জয়ৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মাইল খুঁটি হিচাপে চিহ্নিত হৈছিল। 

মহাৰাষ্ট্ৰত 'লাড়কী বাহিন' আঁচনি

২০২৩ চনৰ আগষ্ট মাহত মহাৰাষ্ট্ৰ চৰকাৰে ‘লাড়কী বাহিন’ আঁচনি আৰম্ভ কৰে, য’ত ৰাজ্যখনৰ ২১ৰ পৰা ৬৫ বছৰৰ ভিতৰৰ মহিলাসকলক প্ৰতিমাহে ১৫০০ টকা দিয়া হয়। নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰৰ সময়ত মহাযুতি মিত্ৰজোঁটে এই ধনৰাশি প্ৰতিমাহে ২১০০ টকালৈ বৃদ্ধি কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে।

নৱেম্বৰ মাহত নিৰ্বাচনৰ ফলাফল অহাৰ পিছতে বিজেপি নেতৃত্বাধীন মহাযুতি মিত্ৰজোঁটে ২৮৮খন আসনৰ ভিতৰত ২৩১খন আসন লাভ কৰি ৰাজ্যখনত পুনৰ চৰকাৰ গঠন কৰে। চৰকাৰী তথ্য অনুসৰি, ‘লাড়কী বাহিন’ আঁচনিৰ অধীনত প্ৰায় ২.৪ কোটি মহিলাৰ নাম পঞ্জীয়ন কৰা হৈছে। লক্ষণীয় যে মহাৰাষ্ট্ৰত মুঠ মহিলা ভোটাৰৰ সংখ্যা হৈছে প্ৰায় ৪.৫ কোটি।

একেদৰে ২০২৪ চনৰ আগষ্ট মাহত ঝাৰখণ্ড চৰকাৰে ‘মাইয়া সন্মান’ আঁচনি আৰম্ভ কৰিছিল, য’ত মহিলা হিতাধিকাৰীক প্ৰতি মাহে ১০০০ টকাকৈ প্ৰদান কৰা হয়। ২০২৪ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত ঝাৰখণ্ডত নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হোৱাৰ কথা আছিল আৰু নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে মুখ্যমন্ত্ৰী হেমন্ত ছ’ৰেনে ঘোষণা কৰিছিল যে যদি তেওঁ পুনৰ ক্ষমতালৈ আহে তেন্তে এই আঁচনিৰ অধীনত দিয়া ধনৰাশি ১০০০ টকাৰ পৰা ২৫০০ টকালৈ বৃদ্ধি কৰা হ’ব।

২০২৪ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত ঝাৰখণ্ডৰ নিৰ্বাচনৰ ফলাফল ঘোষণা হোৱাৰ পিছত হেমন্ত ছ’ৰেনৰ নেতৃত্বত ঝাৰখণ্ড মুক্তি মৰ্চাই ৮১খন আসনৰ ভিতৰত ৩৪খন আসন লাভ কৰি পুনৰ এবাৰ চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ সক্ষম হয়।

মহিলাৰ আঁচনিৰ বাবে কিমান খৰচ হয়?

শেহতীয়াকৈ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি বিভিন্ন ৰাজ্যত ‘ডাইৰেক্ট কেছ ট্ৰেন্সফাৰ’ৰ জৰিয়তে মহিলাক দিয়া মুঠ ধনৰ পৰিমাণে ২ লাখ কোটি টকাৰ পৰিসংখ্যা অতিক্ৰম কৰিছে। এই প্রতিবেদন অনুসৰি মহাৰাষ্ট্রই ‘লাড়কী বাহিন’ আঁচনিৰ জৰিয়তে মহিলাক ধন দিবলৈ সৰ্বোচ্চ ৪৬,০০০ কোটি টকাৰ ব্যৱস্থা কৰিছে।

দ্বিতীয় স্থানত আছে কৰ্ণাটক, য’ত ‘গৃহলক্ষ্মী’ আঁচনিৰ অধীনত মহিলাক বছৰি ২৮,৬০৮ কোটি টকা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। একেদৰে মধ্যপ্ৰদেশে ‘লাদলী বেহনা’ আঁচনিৰ অধীনত ১৮,৯৮৪ কোটি টকা, ‘লক্ষ্মী ভাণ্ডাৰ’ আঁচনিৰ অধীনত পশ্চিম বংগই ১৪,৪০০ কোটি, ‘নমোশ্ৰী আঁচনি’ৰ অধীনত গুজৰাটে ১২,০০০ কোটি টকা আগবঢ়াইছে। একেদৰে ওড়িশাই ‘সুভদ্ৰা যোজনা’ৰ অধীনত ১০০০ কোটি আগবঢ়াইছে ৰাজ্যখনৰ মহিলাসকলৰ বাবে। 

বিবাহিতা মহিলাক বছৰি ১২ হাজাৰ টকাৰ সাহায্য প্ৰদানৰ বাবে ছত্তীশগড় চৰকাৰে আৰম্ভ কৰিছে ‘মহতাৰী বন্দনা যোজনা’। পশ্চিম বংগৰ ‘লক্ষ্মীভাণ্ডাৰ’ আঁচনিৰ অধীনত সমাজৰ আৰ্থিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ মহিলাক এককালীন ১০০০ টকা অনুদান দিয়াৰ ব্যৱস্থা আছে। ওড়িশাৰ ‘সুভদ্ৰা’ আঁচনিৰ অধীনত ২১-৬০ বছৰ বয়সৰ সকলো যোগ্য মহিলাক ৫ বছৰত ৫০ হাজাৰ টকা দিয়াৰ ব্যৱস্থা আছে। 

গুজৰাটৰ ‘নমোশ্ৰী’ আঁচনিৰ জৰিয়তে অনুসূচিত জাতি, অনুসূচিত জনজাতি আৰু বিপিএল শ্ৰেণীৰ গৰ্ভৱতী মহিলাক ১২ হাজাৰ টকাৰ এককালীন আৰ্থিক সাহায্য প্ৰদান কৰা হয়। হিমাচল প্ৰদেশ চৰকাৰেও ঘোষণা কৰিছে যে ২০২৪ চনত ১৮ৰ পৰা ৬০ বছৰ বয়সৰ মহিলাক প্ৰতিমাহে ১৫০০ টকা দিয়া হ’ব।

কেৱল ভোটবেংকত পৰিণত হৈছে নেকি মহিলাসকল?

ৰাজ্যই ৰাজ্যই মহিলাসকলৰ বাবে বিভিন্ন আঁচনি ৰূপায়ণ কৰা হৈছে।  শেহতীয়াকৈ কেইবাখনো ৰাজ্যৰ নিৰ্বাচনত মহিলাসকলক লৈ ঘোষণা কৰা আঁচনিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰাও দেখিবলৈ পোৱা গৈছে। এনে কাৰণতে এতিয়া প্ৰশ্নৰ উদ্ৰেক ঘটিছে- দৰাচলতে এনে আঁচনিৰ জৰিয়তে ভোট বেংকত পৰিণত হৈছে নেকি দেশৰ মহিলাসকল?

জ্যেষ্ঠ সাংবাদিক বিনোদ শৰ্মাই কয়, "মহিলাসকল অতি ডাঙৰ ভোট বেংক। তেওঁলোকে বৃহৎ সংখ্যক আৰু বহু ক্ষেত্ৰত পুৰুষতকৈও বেছি ভোট দিয়ে। বহু পদক্ষেপে মহিলাসকলক সৱলীকৰণৰ অনুভূতি দিছে। আৰু ৰাজ্যিক বিধানসভাত পৰৱৰ্তী দহ বছৰত তেওঁলোকক সংৰক্ষণ দিয়াৰ কথাও চৰ্চা হৈছে।" তেওঁ লগতে কয়, “কিন্তু এই সবলীকৰণৰ কি লাভ হ’ব? এই মহিলাসকলে অৰ্থনীতি আৰু জিডিপি বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাব নোৱাৰিব।”

বিনোদ শৰ্মাই কয় যে ভাৰতৰ কল্যাণৰ ৰাজনীতি অতি পুৰণি আৰু ই প্ৰথমে দক্ষিণ ভাৰতত শিপাইছিল, তাৰ পিছত উত্তৰ ভাৰতলৈ আহিছিল আৰু যোৱা কেইবছৰমানৰ পৰা উত্তৰ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক দলসমূহে ইয়াক প্ৰচাৰ কৰিছে।

তেওঁ কয়, "চৰকাৰৰ সকলো বৰ বৰ দাবীৰ মাজতো দেশত দৰিদ্ৰতা আৰু বঞ্চনা অব্যাহত আছে। এই ধৰণৰ ৰাজনীতিয়ে এনে এক চিন্তাৰ সৃষ্টি কৰিছে যে আমি এনে এটা প্ৰজন্মৰ জন্ম দিছো নেকি যিয়ে কোনো কঠোৰ পৰিশ্ৰম নকৰাকৈয়ে বিনামূলীয়া জীৱন নিৰ্বাহ কৰিব? এই কথা চিন্তা কৰা নিতান্তই প্ৰয়োজনীয়।”

তেওঁ কয়, "এমজিএনৰেগা আছিল এনে এখন আঁচনি য'ত আপুনি গ্ৰাম্য অঞ্চলত কাম কৰাৰ বাবে দৰমহা পাইছিল। কিন্তু এই আঁচনিবোৰত তেনেকুৱা একো নাই। ই পৰিস্থিতি আৰু বেয়া কৰি তুলিছে। মই নাজানো আমাৰ অৰ্থনীতিয়ে এইটো কেনেকৈ দীৰ্ঘদিন ধৰি ধৰি ৰাখিব পাৰিব। দীৰ্ঘ সময়লৈকে আমাৰ অৰ্থনীতি সুস্থিৰ হৈ থাকিব নে নাই তাতো সন্দেহ আছে।"

বিনোদ শৰ্মাৰ মতে কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰত দৰিদ্ৰ লোকক সহায়ৰ প্ৰয়োজন। কিন্তু একে সময়তে তেওঁ কয়, "এয়া সহায় নহয়। এইটো মানুহক ফ্ৰীবিজৰ পথত ৰখাৰ দৰেই। ফ্ৰীবিজৰ মানুহৰ মনত মাদক প্ৰভাৱ পৰে।" তেওঁ কয়, "মানুহক চাকৰি দিয়ক, তেওঁলোকক আত্মনিৰ্ভৰশীল কৰক। এনে আঁচনিৰ দ্বাৰা আপুনি ফ্ৰীলোডাৰৰ এটা প্ৰজন্ম সৃষ্টি কৰিছে।"

সঠিক অৰ্থনীতি নে কেৱল ৰাজনীতি?

অধ্যাপিকা ঋতিকা খেড়া এগৰাকী সুপৰিচিত অৰ্থনীতিবিদ, তেওঁ বৰ্তমান দিল্লীৰ ইণ্ডিয়ান ইনষ্টিটিউট অৱ টেকন’লজিত কৰ্মৰত। খেড়াই কয়, "ৰাজনৈতিক দলসমূহে এই আঁচনিসমূহ ৰাজনৈতিক লাভৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে, কিন্তু তাৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে নগদ ধন হস্তান্তৰৰ কোনো অৰ্থনৈতিক ন্যায্যতা নাই। মই ভাবো সমগ্ৰ বিতৰ্কটোৰ ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক দুয়োটা দিশ আছে।"

তেওঁ কয়, “শ্ৰম শক্তিত মহিলাৰ অংশগ্ৰহণ অতি কম আৰু চৰকাৰসমূহে এনে সুযোগ আৰু পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে য’ত মহিলাসকলে ওলাই আহিব পাৰে, কাম কৰিব পাৰে, ধন উপাৰ্জন কৰিব পাৰে আৰু আৰ্থিকভাৱে স্বাধীন হ’ব পাৰে।”

অধ্যাপক খেড়াই কয় যে আৰ্থিকভাৱে স্বাৱলম্বী নহ’লে মহিলাসকলৰ বাবে বহু সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়। বহু মহিলাই সকলো ধৰণৰ ঘৰুৱা কাম কৰে যাৰ অৰ্থনৈতিক মূল্য থাকে, কিন্তু তেওঁ কৰা এনে কামৰ সমাজ, পৰিয়াল বা অৰ্থনীতিত কোনো মূল্য নাথাকে। তেওঁ কয়, "গতিকে সেই ধৰণেৰে চালে মহিলাসকললৈ কৰা এই নগদ ধন হস্তান্তৰক বজাৰত সুযোগৰ অভাৱৰ এক প্ৰকাৰৰ অৰ্থনৈতিক ক্ষতিপূৰণ হিচাপে চাব পাৰি।"

আৰ্থিকভাৱে কিমান বহনক্ষম এনে আঁচনি?

খেড়াই কয়, "এই আঁচনিবোৰ একেবাৰেই সস্তীয়া নহয়। এনে আঁচনি যদি আপুনি বৃহৎ জনসংখ্যাৰ ওচৰলৈ লৈ যায় আৰু তেওঁলোকৰ জীৱনত অৰ্থপূৰ্ণ ৰাজসাহায্য দিয়ে, তেন্তে ই এক অতি ব্যয়বহুল কামত পৰিণত হয়।"

তেওঁ আৰু কয়, "এনেধৰণৰ আঁচনিৰ বাবে ধন সংগ্ৰহৰ বাবে অতিৰিক্ত সম্পদ সঞ্চয় কৰাটো প্ৰয়োজনীয় হ'ব। অৱশ্যে কোনো ৰাজনৈতিক দল বা কোনো ৰাজ্য চৰকাৰে এনে ধন সংগ্ৰহৰ উদ্যোগ লোৱা যেন নালাগে। যদিহে তেওঁলোকে এই অতিৰিক্ত ধন সংগ্ৰহ কৰিব নোৱাৰে, তেন্তে স্পষ্টভাৱে এই ধৰণৰ নগদ সাহায্য অন্য আঁচনিৰ বাজেট কৰ্তন কৰি বিত্তীয় সাহায্য প্ৰদান কৰা হ'ব।" খেড়াই সকীয়াই দিয়ে যে ইয়াৰ ফলত এহাতেৰে দিয়া আৰু আনখন হাতেৰে লোৱাৰ পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হ’ব।

এতিয়া বহু ৰাজ্যই এনে আঁচনিৰ বাবে হাজাৰ হাজাৰ কোটি টকা আবণ্টন দিছে। গতিকে ভৱিষ্যতে এই আঁচনিসমূহৰ বাবে ৰাজ্যসমূহে আৰ্থিক চাপৰ সন্মুখীন হ’ব নেকি? অধ্যাপক খেড়াই এই সন্দৰ্ভত নিজৰ অনুভৱ ব্যক্ত কৰি কয়., "এতিয়া একো কোৱাটো কঠিন, কাৰণ এই আঁচনিসমূহ এতিয়াও নতুন। কিন্তু চৰকাৰে যদি এই আঁচনিসমূহৰ বাবে উপযুক্ত ধন সংগ্ৰহ কৰিবলৈ সক্ষম হয়, তেন্তে ইয়াৰ ফলত আৰ্থিক সংকটৰ সৃষ্টি নহ'বও পাৰে।"

তেওঁ লগতে কয়, “কিন্তু যদি তেওঁলোকে অতিৰিক্ত সম্পদ জমা কৰিব নোৱাৰে আৰু অন্য খণ্ডত বাজেট কৰ্তন নকৰে, তেন্তে আৰ্থিক প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।” তেওঁৰ বিশ্লেষণে ইংগিত দিয়ে যে এনে আঁচনিৰ সফলতা বহুলাংশে নিৰ্ভৰ কৰিব সংশ্লিষ্ট চৰকাৰৰ ফলপ্ৰসূ পৰিকল্পনা আৰু সুস্থ বিত্তীয় সাহায্যৰ ওপৰত। কাৰণ আৰ্থিক হেঁচা পৰিহাৰ কৰি ইমান বৃহৎ কল্যাণমূলক পদক্ষেপ অব্যাহত ৰখাটো সহজ কাম নহয়।

ৰাজনৈতিক দলৰ লাভ?

ভাৰতত প্ৰত্যক্ষ নগদ হস্তান্তৰ আঁচনি ৰাজনৈতিক দলৰ বাবে সঁচাকৈয়ে লাভজনক নেকি? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰত নিজৰ অভিজ্ঞতা ব্যক্ত কৰে দিল্লীৰ চেণ্টাৰ ফৰ দ্য ষ্টাডি অৱ ডেভেলপিং ছ’চাইটিজ (চি এছ ডি এছ)ৰ অধ্যাপক তথা ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক সঞ্জয় কুমাৰে। তেওঁ কয়, ‘নিঃসন্দেহে এই আঁচনিমূহে ৰাজনৈতিক দলসমূহক লাভান্বিত কৰিছে। হিতাধিকাৰীসকলৰ ভোটদানৰ ধৰণ বিশ্লেষণ কৰিলে স্পষ্ট যে তেওঁলোকৰ এক বৃহৎ অংশই শাসকীয় দলৰ পক্ষপাতী। ৰাজ্যভিত্তিক আৰু নিৰ্বাচনভিত্তিক পৰ্যবেক্ষণতো এই কথা প্ৰমাণিত হৈছে।”

অৱশ্যে সঞ্জয় কুমাৰেও কয় যে, সকলো হিতাধিকাৰীয়ে শাসকীয় দলক ভোট নিদিয়ে। কিন্তু এটা ধাৰা স্পষ্ট- হিতাধিকাৰীৰ এক বৃহৎ অংশই শাসকীয় দলৰ ফালে ঢাল খায়। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল এই আঁচনিসমূহৰ পৰা ৰাজনৈতিক দলসমূহ প্ৰত্যক্ষভাৱে লাভৱান হৈছে।

যেতিয়া কোনো নিৰ্দিষ্ট গোটৰ বাবে লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা আঁচনি এটা অনা হয় আৰু সেই গোটটোৱে তাৰ পৰা লাভৱান হয়, তেতিয়া ৰাজনৈতিক লাভালাভ হোৱাটো স্বাভাৱিক। অৱশ্যে কুমাৰে সকীয়াই দি কয় যে, “কেৱল এই আঁচনিৰ ভিত্তিত যিকোনো দলে নিৰ্বাচনত জয়ী হয় বুলি ক’লে অতিৰঞ্জিত হ’ব।”

এই আঁচনিসমূহে মহিলাসকলৰ ভোটদানৰ অংশগ্ৰহণ বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰিছে নেকি? কুমাৰৰ মতে প্ৰত্যক্ষ সম্পৰ্ক নিৰ্ণয় কৰাটো কঠিন। কাৰণ, বহুতো কাৰকে একেলগে কাম কৰে। তেওঁ কয় যে মহিলা ভোটাৰক সজাগ আৰু সক্ৰিয় কৰি তোলাত ছ’চিয়েল মিডিয়াই ডাঙৰ ভূমিকা পালন কৰিছে। তেওঁ কয়, "ইয়াৰ উপৰিও পঞ্চায়ত বা পৌৰসভাৰ দৰে স্থানীয় পৰ্যায়ৰ নিৰ্বাচনেও তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক সজাগতা বৃদ্ধি কৰিছে।"

তেওঁৰ মতে, মহিলাৰ বেংক একাউণ্টলৈ প্ৰত্যক্ষ আৰ্থিক সাহায্যৰ ফলত তেওঁলোকৰ ভোটদানৰ প্ৰতি আগ্ৰহ বাঢ়িছে। কুমাৰে কয়, “যোৱা দশকৰ নিৰ্বাচনী পৰিসংখ্যা চালে দেখা যায় যে প্ৰতিটো নিৰ্বাচনতে মহিলা ভোটাৰৰ অংশগ্ৰহণ বৃদ্ধি পাইছে, যিটো ৰাজ্যিক আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় দুয়োটা পৰ্যায়তে লক্ষ্যণীয়। এই পৰিৱৰ্তনত প্ৰত্যক্ষ আৰ্থিক সহায়ে নিশ্চিতভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।”

সঞ্জয় কুমাৰে লগতে কয় যে কিন্তু ভোটাৰৰ পছন্দৰ ধৰণ নিৰ্ণয় কৰাটো সদায় সহজ নহয়। তেওঁ কয়, "আমি সাধাৰণতে জৰীপৰ জৰিয়তে অনুমান কৰিবলৈ চেষ্টা কৰোঁ। যদি দেখা যায় যে মহিলা ভোটাৰৰ কোনো দলৰ প্ৰতি সমৰ্থন পুৰুষতকৈ দুই-তিনি শতাংশ বেছি আৰু তেওঁলোকৰ ভোটদানৰ হাৰও যথেষ্ট বেছি, তেন্তে সংশ্লিষ্ট দলৰ বাবে ই এক ডাঙৰ সুবিধা হৈ পৰে।"

আঁচনিৰ জৰিয়তে ভোট ক্ৰয় কৰে নেকি ৰাজনৈতিক দলে? 

মহিলাসকলক আকৰ্ষণ কৰিবলৈ প্ৰত্যক্ষ নগদ সাহায্যৰ দৰে আঁচনিক বহু ৰাজনৈতিক বিশ্লেষকে সমালোচনা কৰে আৰু দাবী কৰি আহিছে যে এয়া আচলতে ভোট ক্ৰয়ৰ সমান।

জ্যেষ্ঠ সাংবাদিক বিনোদ শৰ্মাই কয়, ‘এটা শক্তিশালী যুক্তি হ’ল ধনৰ সম বিতৰণ হ’ব লাগে আৰু ইয়াক সংস্কাৰৰ মানৱীয় চেহেৰা বুলি গণ্য কৰা হয়। অৱশ্যে এই মানৱ চেহেৰা এতিয়া বিকৃত হৈ পৰিছে। কাৰণ শাসকীয় দলসমূহে ভাবে যে পোনপটীয়াকৈ নগদ ধন দিলে তেওঁলোকে চৰকাৰৰ ব্যৰ্থতাৰ পৰা জনসাধাৰণৰ দৃষ্টি আঁতৰাই পেলাব পাৰে।" তেওঁ লগতে কয় যে এইটো মূলতঃ টকাৰে ভোট কিনাৰ দৰেই। 

ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক সঞ্জয় কুমাৰে কয়, “এটা সমালোচনাত্মক বিশ্লেষণে ক’ব যে ভোট আহৰণৰ বাবে প্ৰত্যক্ষ নগদ সাহায্য আঁচনিৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। এইটো মৌলিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ কথা নহয়- আমি ইয়াত বিদ্যুৎ, পানী বা পথৰ কথা কোৱা নাই। আপুনি পোনপটীয়াকৈ টকা দি আছে, গতিকে ন্যায্য নহয় বুলি সমালোচনা হোৱাটো স্বাভাৱিক। ইয়ে সমতাপূৰ্ণ খেলপথাৰ সৃষ্টি নকৰে।"

অসমত মহিলা-যুৱতীৰ বাবে আঁচনি আৰু মুখ্যমন্ত্ৰীৰ জনপ্ৰিয়তা

অসমত আজিকালি মুখ্যমন্ত্ৰীৰ গালে-মুখে চুমা খোৱা আৰু মুখ্যমন্ত্ৰীৰ কাষত ভিৰ কৰা মহিলা-যুৱতীৰ ভিৰ প্ৰতিটো চুকে-কোণেই দেখা যায়। মামা হিচাপে জনপ্ৰিয় হৈ পৰা মুখ্যমন্ত্ৰী হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাৰ মহিলা আৰু যুৱতীসকলৰ মাজত এই জনপ্ৰিয়তাৰ অন্যতম এটা কাৰণেই হৈছে বিজেপি চৰকাৰখনে মহিলাসকলৰ বাবে ঘোষণা কৰি অহা বিভিন্ন আঁচনি। 

কিন্তু অসমত বিজেপি চৰকাৰৰ নাৰীকেন্দ্ৰিক আঁচনিক এফালে প্ৰশংসা কৰা হৈছে যদিও আনফালে সমালোচনাৰো সন্মুখীন হ’বলগীয়া হৈছে। আঁচনিসমূহে মহিলাসকলৰ আৰ্থিক সহায় আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীলতা বৃদ্ধিৰ চেষ্টা চলোৱাৰ বিপৰীতে এই আঁচনিসমূহক ৰাজনৈতিক কৌশল হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা বুলিও অভিযোগ উত্থাপন হৈছে। বিশেষকৈ বিৰোধীসকলে দাবী কৰিছে যে এনে আঁচনিসমূহ মূলতঃ মহিলাসকলক ভোট বেংক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ এক পৰিকল্পিত প্ৰয়াস।

যদিও অৰুণোদয় আঁচনিৰ অধীনত মহিলাসকলক মাহেকীয়া আৰ্থিক সাহায্য প্ৰদান কৰা হয়, তথাপিও এই আঁচনিখন কেৱল নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰৰ আহিলা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা বুলি অভিযোগ উত্থাপন হৈ আহিছে। ২০২১ৰ বিধানসভা নিৰ্বাচনত অসমত বিজেপিৰ পুনৰ বিজয়ত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাই কৰা ক্ষুদ্ৰ বিত্তীয় ঋণ ৰেহাইৰ প্ৰতিশ্ৰুতিয়ে। হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাই এই প্ৰতিশ্ৰুতিৰে মহিলাসকলৰ মাজত তেওঁৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰিছিল।

মহিলা-যুৱতীক লৈ আৰু বহু আঁচনি চৰকাৰে ইতিমধ্যেই ঘোষণা কৰি থৈছে। হাজাৰ হাজাৰ কোটি টকা টকাৰ ঋণ লৈ চৰকাৰ চলোৱা বিজেপিয়ে বেবেৰিবাং আঁচনিৰ নামত ৰাজভঁৰাল উদং কৰি অহাক লৈ সৰৱ হৈও আহিছে বিৰোধী। ৰাজনৈতিক বিশ্লেষকসকলৰ মতে অসমত এতিয়া মহিলাসকলেই মুখ্যমন্ত্ৰী হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাই প্ৰধান ৰাজনৈতিক শক্তি। আগন্তুক নিৰ্বাচনতো মহিলাসকলক ভোট বেংক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিয়েই তেওঁ নিৰ্বাচনী বৈতৰণী পাৰ হোৱাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে বুলিও দাবী কৰে ৰাজনৈতিক বিশ্লেষকসকলে।