এতিয়া উজ্বলি উঠিছে ৰাজধানী নতুন দিল্লী। আলোকসজ্জাত নতুন ৰূপ ধাৰণ কৰা দিল্লীৰ ওপৰত আজি চকু সমগ্ৰ বিশ্বৰ। বিশ্বৰ কেইবাখনো দেশৰ নেতাৰ সমাগম ঘটা দিল্লীত আজিৰে পৰা আৰম্ভ হৈছে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অৰ্থনৈতিক সহযোগিতাৰ প্ৰধান মঞ্চ জি-২০ শীৰ্ষ সন্মিলন, ২০২৩।  

ইউৰোপীয় সংঘৰ ৩০ গৰাকীতকৈ অধিক ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু শীৰ্ষ বিষয়া আৰু আমন্ত্ৰিত অতিথি দেশ আৰু ১৪ গৰাকী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাৰ মুৰব্বীক এই ১৮ সংখ্যক জি-২০ শীৰ্ষ সন্মিলনৰ আয়োজন কৰি আতিথ্য প্ৰদান কৰাৰ সুযোগ লাভ কৰিছে ভাৰতে। এই দুদিনীয়া শীৰ্ষ সন্মিলনত জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, মহামাৰীৰ পুনৰুদ্ধাৰ, বাণিজ্য, কৰ, ডিজিটেল অৰ্থনীতি, উন্নয়ন আদি বিভিন্ন বিশ্বজনীন বিষয়ৰ ওপৰত আলোচনা কৰা হ’ব।

আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জো বাইডেন, বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনা, মৰিচাছৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী প্ৰবিন্দ জুগনাউথ, ব্ৰিটেইনৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ঋষি সুনক আদি ৰাষ্ট্ৰনেতাৰ ইতিমধ্যে সমাগম ঘটিছে দিল্লীলৈ। অৱশ্যে চীনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ছি জিনপিং আৰু ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ভ্লাদিমিৰ পুটিন এইবাৰৰ সন্মিলনত অংশগ্ৰহণ কৰা নাই। তেওঁলোকৰ ঠাইত তেওঁলোকৰ প্ৰতিনিধিয়ে ইয়াত অংশগ্ৰহণ কৰিছে।

জি-২০ গোটত আছে সৰ্বমুঠ ১৯ খন দেশ। সেই দেশ কেইখন হৈছে- আৰ্জেণ্টিনা, অষ্ট্ৰেলিয়া, ব্ৰাজিল, কানাডা, চীন, ফ্ৰান্স, জাৰ্মানী, ভাৰত, ইণ্ডোনেছিয়া, ইটালী, জাপান, কোৰিয়া গণৰাজ্য, মেক্সিকো, ৰাছিয়া, চৌদি আৰব, দক্ষিণ আফ্ৰিকা, তুৰস্ক, যুক্তৰাজ্য আৰু আমেৰিকা। জি-২০ৰ অৰ্থ হৈছে ইউৰোপীয় সংঘৰ ২০ সংখ্যক সদস্য। তাৰ অৰ্থ হ’ল ইউৰোপীয় দেশৰ এটা শক্তিশালী গোট। 

প্ৰতি বছৰে এই গোটৰ সদস্য দেশসমূহে পাল পাতি সন্মিলন আয়োজনৰ সুযোগ লাভ কৰে। প্ৰতি বছৰে আয়োজক দেশসমূহে জি-২০ বৈঠকৰ আয়োজন কৰে। এটা বিষয়বস্তুৰ অধীনত সভা অনুষ্ঠিত হয় আৰু বহুতো অভিলাষী লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।কিন্তু এই লক্ষ্যবোৰৰ কি হয়? ২০০৮ চনৰ পৰা ২০২২ চনলৈ এতিয়ালৈকে অনুষ্ঠিত হোৱা ১৭খন জি-২০ বৈঠকৰ সফলতা কি? এই সময়ছোৱাত গোটটোৰ মূল এজেণ্ডাসমূহ কি আছিল, সেই এজেণ্ডাসমূহ পূৰণৰ দিশত কি পদক্ষেপ লোৱা হৈছিল আৰু ইয়াৰ ফলাফল কি আছিল? এই প্ৰশ্ন বৰ্তমান সময়ত জি-২০ সন্মিলনক লৈ চলি থকা চৰ্চাৰ মাজত বহুতৰে মনত উদ্ৰেক ঘটাটো স্বাভাৱিক।

জি-২০ৰ সাফল্যক লৈ কি মন্তব্য বিশেষজ্ঞৰ?

বৈদেশিক পৰিক্ৰমা বিশেষজ্ঞ হৰ্ষ পণ্টে কয় যে ‘জি-২০ৰ এতিয়ালৈকে আটাইতকৈ ডাঙৰ কৃতিত্ব আছিল ২০০৮ চনৰ অৰ্থনৈতিক সংকট পৰিচালনা কৰা। তাৰ পিছত এই গোটটোৱে অৰ্থনৈতিক সংকট নিয়ন্ত্ৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। একে সময়তে জি-২০য়ে আই এম এফ আৰু বিশ্ব বেংকতো কিছু অৰ্থপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন সাধন কৰে।

তেওঁ কয়, "আপুনি জি-২০ৰ বহু কৃতিত্ব বিচাৰি নাপাব পাৰে, কিন্তু মই অনুভৱ কৰোঁ যে জি-২০ গঠন নিজৰ বাবেই এক ডাঙৰ কৃতিত্ব। ইয়াৰ গঠনে প্ৰতিফলিত কৰিছিল যে বিশ্ব অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা দ্ৰুতগতিত পৰিৱৰ্তিত হৈছে।’’

পণ্টে লগতে কয়, "পূৰ্বৰ দৰে জি-৭ বা জি-৮ গোটসমূহেও বিশ্বৰ ডাঙৰ ডাঙৰ অৰ্থনৈতিক বিষয়সমূহৰ ওপৰত সিদ্ধান্ত লৈছিল। কিন্তু যেতিয়া অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন হ'বলৈ ধৰিলে, আৰু ২০০৮ চনৰ অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাৰ সময়ত, এই দেশসমূহে উপলব্ধি কৰিলে যে তেওঁলোকৰ অৰ্থাৎ পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ আধিপত্য। তাৰ পিছত তেওঁলোকে এই মঞ্চ সৃষ্টি কৰিলে যাতে উদীয়মান শক্তিসমূহকো ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব পৰা যায়।’’

কিন্তু চীন আৰু ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে জি-২০ বৈঠকৰ পৰা নিজকে আঁতৰাই ৰখাটোৱে জি-২০ৰ প্ৰাসংগিকতাৰ ওপৰত প্ৰশ্নৰ উত্থাপন কৰিছে নেকি? এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰত পণ্টে কয়, "বিশ্বত ভূ-ৰাজনৈতিক উত্তেজনা কম হ'লেহে এনেধৰণৰ অৰ্থনৈতিক মঞ্চ অধিক সফল হয়। বৰ্তমান পৰিস্থিতি এনেকুৱা যে এই উত্তেজনা অতি প্ৰচলিত। বৃহৎ শক্তিসমূহে ইজনে সিজনৰ লগত কাম কৰিবলৈ সাজু হোৱা নাই। গতিকে তেওঁলোকক একত্ৰিত কৰাটো এটা ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান হৈ পৰিছে।’’

“আৰু ই কেৱল জি-২০কহে প্ৰভাৱিত কৰিছে বুলি কোৱাটোও তেনেকুৱা নহয়। ৰাছিয়া-চীন এফালে আৰু পশ্চিমীয়া দেশসমূহ আনফালে থকাৰ বাবেও ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদত অচলাৱস্থাৰ সৃষ্টি হৈছে। ক’ভিড মহামাৰীৰ সময়ত বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই কাম কৰা নাছিল কাৰণ তাত চীনে বাধাৰ সৃষ্টি কৰিছিল। WTO য়ে কাম কৰা নাই। গতিকে আমি এই সমস্যা সমগ্ৰ বিশ্বতে দেখিবলৈ পাইছো।’’ -পণ্টে লগতে কয়।

তেওঁ লগতে এয়াও কয় যে কিন্তু জি-২০ একমাত্ৰ গোট যিয়ে কাম কৰি আছে সেয়া সকাহৰ কথা। যাৰ যোৱা এবছৰৰ সকলো সভা সমাপ্ত হৈছে। য’ত উন্নত আৰু উন্নয়নশীল দুয়োখন দেশ একত্ৰিত হৈছে। চীন আৰু ৰাছিয়াৰ মুৰব্বীসকলে হয়তো অংশগ্ৰহণ নকৰে কিন্তু তেওঁলোকৰ প্ৰতিনিধি ভাৰতলৈ আহিছে। সেয়েহে ইয়াক বেলেগ দৃষ্টিকোণৰ পৰাও চাব পাৰি।

কিন্তু গোটটোৰ কৃতিত্বৰ প্ৰশ্নটোলৈ উভতি আহি দিল্লীৰ জৱাহৰলাল নেহৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্ৰাক্তন অধ্যাপক তথা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিষয়ৰ বিশেষজ্ঞ এছ ডি মুনীয়ে কেৱল কয় যে ‘এতিয়ালৈকে বিশ্বই জি-২০ৰ পৰা একো লাভ কৰা নাই।’

অধ্যাপক মুনিয়ে কয়, "জি-২০ এটা নতুন সংস্থা, য'ত অৰ্থনৈতিক অৱস্থা উন্নত কৰাৰ কথা কোৱা হৈছে, কিন্তু মই নাভাবো যে ইয়াৰ বিশ্বত কোনো উল্লেখযোগ্য প্ৰভাৱ পৰিছে।"

"সহজ দৃষ্টিৰে চালে জি-২০ৰ বৈঠকত বহুত আড়ম্বৰ আৰু জাকজমক দেখা পাব। সজ্জা, ২০খন ডাঙৰ অৰ্থনৈতিক দেশৰ মুৰব্বীসকলৰ সমাগম, এজেণ্ডা নিৰ্ধাৰণ কিন্তু গভীৰভাৱে চালে জি-২০ৰ পৰা এতিয়ালৈকে একোৱেই লাভ কৰা হোৱা নাই।’’ - তেওঁ লগতে কয়।

অধ্যাপক মুনিয়ে আৰু কয়, “জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ দৰে বিষয় আছে যিবোৰৰ ওপৰত পেৰিছ চুক্তিৰ পিছতো একো কৰা হোৱা নাই। জি-২০ৰ মঞ্চত দিয়া প্ৰতিশ্ৰুতি পালন কৰিবলৈ জি-২০ সদস্যৰ কোনো বাধ্যবাধকতা নাই। একে সময়তে জি-২০ৰো এনে কোনো উপায় নাই যাৰ অধীনত এই প্ৰতিশ্ৰুতিসমূহ কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ যিকোনো কাম কৰিব পৰা যাব। যেনেকৈ ৰাষ্ট্ৰসংঘত আলোচনা হয় কিন্তু তেওঁলোকৰ হাতত ধন থাকে যিবোৰ কিছুমান ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি, জি-২০ত এনে নহয়।’’

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ পত্ৰ ‘নিউয়ৰ্ক টাইমছ’-য়ে জি-২০ৰ পটভূমিত প্ৰকাশ কৰিছে এক প্ৰতিবেদন। প্ৰতিবেদনখনৰ শিৰোনাম হৈছে ‘বাৰে বাৰে বিফল হোৱাৰ পিছতো জি-২০ৰ গুৰুত্ব কিয়?’

ডেমিয়েন কেভে লেখাটোত লিখিছে যে কিছুমান সমালোচকে জি-২০ৰ প্ৰাসংগিকতাক লৈ প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে। তেওঁলোকৰ মতে চীনৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ছি জিনপিঙে এইবাৰ সন্মিলনত অংশগ্ৰহণ নকৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ পিছত জি-২০ দুৰ্বল হৈ পৰাৰ ন্যায্য চিন্তাৰ সৃষ্টি হৈছে।

বহু বৈদেশিক নীতি বিশেষজ্ঞৰ উদ্ধৃতি দি তেওঁ লিখিছে যে ‘প্ৰাসংগিকতা বজাই ৰাখিবলৈ জি-২০ দলে পশ্চিমীয়া সমৰ্থক দৃষ্টিভংগী সলনি কৰিব লাগিব। যদিহে পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ নীতিসমূহৰ প্ৰচাৰ অব্যাহত থাকে তেন্তে সদস্য দেশসমূহৰ মাজত অধিক একমত নহ’ব।’

তেওঁ লিখিছে যে ‘দিল্লীত অনুষ্ঠিত হ’বলগীয়া বৈঠকৰ কাৰ্যসূচীত জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন আৰু কম আয়ৰ দেশসমূহৰ ঋণৰ বোজা হ্ৰাস কৰা, ইউক্ৰেইনত ৰাছিয়াৰ যুদ্ধৰ বাবে মুদ্ৰাস্ফীতি বৃদ্ধি পোৱা আদি বিষয়সমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। যদিহে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে এই যিকোনো এটা বা সকলোবোৰ বিষয়ৰ ওপৰত সহমতত উপনীত হ’ব পাৰে, তেন্তে অৱশেষত তেওঁলোকে আনুষ্ঠানিকভাৱে যৌথ ঘোষণা কৰিব।’

‘কিন্তু এই ঘোষণাৰ পিছত কি হ’ব? ফলাফলৰ কথা আহিলে প্ৰায়ে একো দেখা নাযায়। ১৯৯৯ চনত গঠন হোৱাৰ পিছৰে পৰা গোটটোৰ বেছিভাগ যৌথ বক্তব্য কেৱল বক্তব্যতে সীমাবদ্ধ হৈ আছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, ২০২১ চনত ৰোমত অনুষ্ঠিত হোৱা শীৰ্ষ সন্মিলনৰ সময়ত জি-২০ৰ নেতাসকলে কয় যে তেওঁলোকে বিদেশত কয়লা শক্তি কেন্দ্ৰৰ বিত্তীয় সাহায্যৰ অন্ত পেলোৱাকে ধৰি “অৰ্থপূৰ্ণ আৰু ফলপ্ৰসূ কাৰ্য্য”ৰে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধি সীমিত কৰিব।’

২০২২ চনৰ শেষৰ ফালে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শক্তি সংস্থাই প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিছিল যে বিশ্বজুৰি কয়লা ভিত্তিক বিদ্যুৎ উৎপাদনে নতুন উচ্চতাত উপনীত হৈছে। এই বছৰ কয়লাৰ বিনিয়োগ ১০ শতাংশ বৃদ্ধি পাই ১৫০ বিলিয়ন ডলাৰ হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে।

কাকতখনে জি-২০ৰ কিছু কৃতিত্বৰ ওপৰতো চকু ৰাখিছে। কাকতখনৰ মতে, শেহতীয়াকৈ ২০২১ চনত জি-২০-এ এক বৃহৎ কৰ সংস্কাৰক সমৰ্থন কৰিছিল, য’ত প্ৰতিখন দেশৰ বাবে কমেও ১৫ শতাংশ বিশ্বব্যাপী নূন্যতম কৰ আৰোপ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ উপৰিও নতুন নিয়মৰ সমৰ্থন কৰিছিল যে আমাজনৰ দৰে বৃহৎ বিশ্বব্যাপী ব্যৱসায়ীসকলে তেওঁলোকৰ সামগ্ৰী বিক্ৰী হোৱা দেশসমূহত কৰ দিব লাগিব, যদিও তাত তেওঁলোকৰ কাৰ্যালয় নাথাকে। গ্ল’বেল টেক্স এগ্ৰিমেণ্ট এটা ডাঙৰ পদক্ষেপ যদিও এতিয়াও কাৰ্যকৰী হোৱা নাই।

ক’ত আৰু কেতিয়া অনুষ্ঠিত হৈছে জি-২০ সন্মিলন?

যদিও ১৯৯৯ চনৰ পৰা জি-২০ৰ বৈঠক অনুষ্ঠিত হৈ আছে, কিন্তু সেই সময়ত সদস্য দেশসমূহৰ বিত্তমন্ত্ৰী আৰু কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ গৱৰ্ণৰসকলে ইয়াত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। এছিয়াৰ অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সময়ত তেওঁলোকে একেলগে জি-২০ গঠন কৰিছিল এই ধাৰণাৰে যে বিশ্ব অৰ্থনৈতিক আৰু বিত্তীয় বিষয়সমূহৰ ওপৰত আলোচনা হ’ব পাৰে।

কিন্তু ২০০৭-০৮ চনত বিশ্ব অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাৰ পিছত জি-২০ৰ ছবিখন সলনি হয়। ইয়াৰ পিছতে ২০০৮ চনত প্ৰথমবাৰৰ বাবে আমেৰিকাৰ ৱাশ্বিংটন চহৰত জি-২০ৰ সদস্য দেশসমূহৰ এখন বৈঠক অনুষ্ঠিত হয়। তেতিয়া বিশ্বই বিশ্ব অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সৈতে যুঁজি আছিল। আমেৰিকাৰ দুটা ডাঙৰ বেংক দেউলীয়া হৈছিল।

বিশ্বৰ অর্থনৈতিক অৱস্থাৰ অৱনতি ঘটাৰ পৰিপ্রেক্ষিতত সিদ্ধান্ত লোৱা হ’ল যে এতিয়া সদস্য দেশৰ বিত্তমন্ত্রীৰ পৰিবৰ্তে জি-২০ বৈঠকত ৰাষ্ট্ৰপতি অৰ্থাৎ সদস্য দেশৰ মুৰব্বীসকলে অংশগ্ৰহণ কৰিব। এই সন্মিলনৰ নাম আছিল ‘বিত্তীয় বজাৰ আৰু বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ শীৰ্ষ সন্মিলন’। ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ শীৰ্ষ নেতাসকলৰ উপৰিও আই এম এফ, বিশ্ব বেংক আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘ আৰু স্পেইন আৰু নেদাৰলেণ্ডৰ মুৰব্বীসকলেও ইয়াত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল।

সন্মিলনৰ সময়ত অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ সৈতে জড়িত বহু বিষয়ৰ ওপৰত আলোচনা কৰা হয়। নেতাসকলে বিশ্বৰ বিত্তীয় বজাৰ সংস্কাৰৰ বাবে উমৈহতীয়া নীতি থাকিব লাগে বুলি একমত হৈ সেই নীতিসমূহ কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে এক কাৰ্য্য পৰিকল্পনা আৰম্ভ কৰে। সদস্য দেশসমূহে ১২ মাহৰ বাবে বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগৰ ওপৰত নতুন নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰাৰ পৰা বিৰত থাকিবলৈ সন্মত হয়।

২০০৯ চনত লণ্ডনত এবছৰৰ পিছত অনুষ্ঠিত হোৱা সন্মিলনক ​​অনুসৰণমূলক বৈঠক হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল। বৈঠকৰ কাৰ্যসূচী আছিল ‘গ্ল’বেল ইকনমিক ক্ৰাইছিছ’। বৈঠকত সদস্য দেশসমূহে উন্নয়নশীল দেশ আৰু উদীয়মান বজাৰসমূহৰ উন্নয়নৰ বাবে আই এম এফৰ ঋণৰ সম্পদ ৭৫০ বিলিয়ন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে। এই সন্মিলনত জি-২০ দলে কৰ ফাঁকিৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ প্ৰচেষ্টাত সহযোগিতা কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা বা এৰাই চলা দেশসমূহক ব্লেকলিষ্ট কৰিবলৈ সন্মত হয়।

২০০৯ চনত লণ্ডনত অনুষ্ঠিত হোৱা বৈঠকৰ ঠিক পিছতেই আমেৰিকাৰ পিটাৰ্ছবাৰ্গত পুনৰ এখন বৈঠকৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছিল। এই কমিটীত জি-২০ক আনুষ্ঠানিকভাৱে “আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অৰ্থনৈতিক সহযোগিতাৰ প্ৰধান মঞ্চ” হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছিল।

২০১০ চন, কানাডা- টৰন্টোত অনুষ্ঠিত এই বৈঠকত জি-২০ দেশসমূহে স্বীকাৰ কৰে যে ২০০৮ চনৰ অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাৰ পিছত বিশ্ব অৰ্থনীতিৰ পৰিস্থিতি ভংগুৰ আৰু অস্থিৰ হৈ পৰিছে। শক্তিশালী অৰ্থনীতি থকা দেশসমূহে বাজেটৰ ঘাটি আৰু বহিঃ ঋণ হ্ৰাস কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল।

সেই বছৰতে দক্ষিণ কোৰিয়াৰ ছিউলতো জি-২০ৰ এখন বৈঠক আহ্বান কৰা হয়। জি-৮ দেশৰ বাহিৰে আন কোনো দেশে জি-২০ক আতিথ্য দিয়াৰ সুযোগ লাভ কৰিছিল। প্ৰথমবাৰৰ বাবে ‘উন্নয়ন নীতিৰ বিষয়টো’ শীৰ্ষ সন্মিলনৰ কাৰ্যসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল আৰু তেতিয়াৰ পৰাই উন্নয়ন জি-২০ৰ প্ৰতিখন বাৰ্ষিক শীৰ্ষ সন্মিলনৰ অংশ হৈ আহিছে।

২০১১ চন, ফ্ৰান্স- জি-২০ৰ বৈঠক কাঁনত ৩ আৰু ৪ নৱেম্বৰৰ ভিতৰত অনুষ্ঠিত হৈছিল। আই এম এফ অৰ্থাৎ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পুঁজিৰ সংস্কাৰৰ বিষয়টো আছিল সন্মিলনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু। এই সন্মিলনৰ অন্যতম প্ৰধান ফলাফল আছিল কৃষি বজাৰ তথ্য ব্যৱস্থা (AMIS) প্ৰতিষ্ঠা। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি বজাৰত অধিক স্বচ্ছতা আনিবলৈ AMIS আৰম্ভ কৰা হৈছিল।

২০১২ চনত মেক্সিকোৰ লছ কেবছত অনুষ্ঠিত হোৱা এই সন্মিলনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু আছিল যুৱ নিবনুৱা সমস্যা, সামাজিক সুৰক্ষাৰ কভাৰেজ আৰু মান্য আয়ৰ সৈতে মানসম্পন্ন চাকৰি সৃষ্টি কৰা। ইয়াৰ উপৰিও উন্নয়ন, কৃষি আৰু সেউজ উন্নয়নকো কাৰ্যসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল।

২০১৩ চন, ৰাছিয়া- চেণ্ট পিটাৰ্ছবাৰ্গত কৰ ফাঁকিৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত বৃহৎ অগ্ৰগতি লাভ কৰা হয়। জি-২০য়ে কৰ সম্পৰ্কীয় তথ্যৰ স্বয়ংক্ৰিয় বিনিময় আৰু ভিত্তি খহনীয়া আৰু লাভ স্থানান্তৰৰ ওপৰত ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ বাবে এক কাৰ্য্য পৰিকল্পনা তৈয়াৰ কৰিবলৈ সন্মত হয় এই বৈঠকত।

২০১৪ চন, অষ্ট্ৰেলিয়া- ব্রিজবেনৰ নেতাসকলে জি-২০ দেশসমূহৰ সামূহিক জিডিপি ২ শতাংশ বৃদ্ধি কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়৷ ২০২৫ চনৰ ভিতৰত শ্ৰমিক কৰ্মশক্তিত লিংগ ব্যৱধান ২৫ শতাংশ হ্ৰাস কৰাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল।

২০১৫, তুৰস্ক- এই বৈঠকৰ এই সংস্কৰণত প্ৰথমবাৰৰ বাবে জি-২০ৰ সদস্য দেশসমূহে প্ৰব্ৰজন আৰু শৰণাৰ্থী সংকটৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ইয়াৰ উপৰিও বিত্তীয় খণ্ডৰ সংস্কাৰ আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ পৰিকল্পনাক সমৰ্থন কৰিবলৈও সহমতত উপনীত হয়। ‘সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ’ সন্দৰ্ভতো এক বিবৃতি জাৰি কৰা হয়।

২০১৬, চীন- সন্মিলনৰ সময়ত হাংঝৌত দুটা ডাঙৰ কথা ঘটিছিল। ডিজিটেল অৰ্থনীতি প্ৰথমবাৰৰ বাবে জি-২০ৰ কাৰ্যসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল। দ্বিতীয়তে, ‘বহনক্ষম উন্নয়নৰ বাবে ২০৩০ চনৰ কাৰ্যসূচীৰ ওপৰত জি-২০ কাৰ্য্য পৰিকল্পনা’ গ্ৰহণ কৰা হয়।

২০১৭ চন, জাৰ্মানী- ৭ আৰু ৮ জুলাইত জাৰ্মানীৰ হামবাৰ্গত অনুষ্ঠিত হয় এই বৈঠক। সন্মিলনৰ সময়ত সন্ত্ৰাসবাদ বিৰোধী বিষয়বস্তুৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়। সন্মিলনৰ শেষত জাৰি কৰা যৌথ ঘোষণাত পেৰিছ চুক্তিৰ গুৰুত্ব পুনৰবাৰ উল্লেখ কৰা হয়।

২০১৮ চন, আৰ্জেণ্টিনা- বুয়েনছ আয়াৰ্ছত সমবেত বিশ্বৰ নেতাসকলে তিনিটা মূল বাৰ্তা আগবঢ়ায়। প্ৰথমেই তেওঁলোকে বহনক্ষম উন্নয়নৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ এজেণ্ডা ২০৩০ৰ প্ৰতি সমৰ্থন পুনৰ দৃঢ় কৰে। জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলৈ প্ৰচেষ্টা তীব্ৰতৰ কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়। তৃতীয়তে, জি-২০ৰ নেতাসকলে বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ (ডব্লিউ টি অ’) বাণিজ্য আৰু সংস্কাৰৰ ক্ষেত্ৰত বহুপক্ষীয় দৃষ্টিভংগীৰ গুৰুত্ব স্বীকাৰ কৰে, আৰু নিয়মভিত্তিক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি নিজৰ দায়বদ্ধতা পুনৰ দৃঢ় কৰে।

২০১৯ চন, জাপান- ওছাকাৰ নেতাসকলে সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে ইণ্টাৰনেটৰ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। জি-২০য়ে অনলাইন প্লেটফৰ্মসমূহক সন্ত্ৰাসবাদ আৰু সন্ত্ৰাসবাদৰ অনুকূল হিংসাত্মক উগ্ৰবাদক প্ৰচাৰ নকৰিবলৈ আৰু এনে বিষয়বস্তু ষ্ট্ৰীমিং আৰু আপলোড কৰা বন্ধ কৰিবলৈ আহ্বান জনায়।

২০২০ চন, চৌদি আৰব- এইখন আছিল প্ৰথম ভাৰ্চুৱেল শীৰ্ষ সন্মিলন। অহা ২১ আৰু ২২ নৱেম্বৰত ছৌদি আৰৱত অনুষ্ঠিত হ’বলগীয়া জি-২০ সন্মিলনখন কোভিড মহামাৰীৰ বাবে ভিডিঅ’ কনফাৰেন্সৰ জৰিয়তে অনুষ্ঠিত হৈছিল। ক’ভিড মহামাৰী দূৰ কৰাৰ লগতে উন্নয়নক পুনৰ শুদ্ধ পথলৈ অনাৰ লগতে অধিক সৰ্বাংগীন ভৱিষ্যত গঢ়ি তোলাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে নেতাসকলে।

২০২১ চন, ইটালী- ৰোমত জি-২০ৰ ১৬ সংখ্যক বৈঠকত সদস্য দেশৰ মুৰব্বীসকলে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ অব্যাহত ৰাখিবলৈ প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ হয়। গোলকীয় উষ্ণতা ১.৫ ডিগ্ৰীলৈ সীমিত কৰাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল এই বৈঠকত। একে সময়তে নেতাসকলে শতিকাৰ মাজভাগলৈকে সেউজ গৃহ গেছৰ নিৰ্গমন শূন্যলৈ হ্ৰাস কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে।

২০২২ চন, ইণ্ডোনেছিয়া- ক’ভিড মহামাৰী আৰু ৰাছিয়া-ইউক্ৰেইন যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ পিছত এইখনেই আছিল প্ৰথম জি-২০ সন্মিলন। দেশৰ ৰাজধানী বালিত অনুষ্ঠিত সন্মিলনত স্বাস্থ্যৰ সৈতে জড়িত বিশ্বব্যাপী সমাধান আৰু মহামাৰীৰ পিছত অৰ্থনীতিক পুনৰ শুদ্ধ পথলৈ অনাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও ৰাছিয়া-ইউক্ৰেইন যুদ্ধও ইয়াৰ মূল কাৰ্যসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল।

নতুন দিল্লীত বাইডেন, হাছিনা, জুগনাউথ আদিৰ সৈতে দ্বিপাক্ষিক আলোচনা প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ

নতুন দিল্লীত অনুষ্ঠিত ১৮ সংখ্যক জি-২০ শীৰ্ষ সন্মিলনৰ আঁৰত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে কেইবাখনো দ্বিপাক্ষিক বৈঠকত মিলিত হয়, য’ত আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জো বাইডেন, বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনা, মৰিচাছৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী প্ৰবিন্দ জুগনাউথ, ব্ৰিটেইনৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ঋষি সুনক আদিৰ সৈতে কেইবাখনো দ্বিপাক্ষিক বৈঠক অনুষ্ঠিত হয়। সূত্ৰ অনুসৰি, প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদী আৰু ৰাষ্ট্ৰপতি বাইডেনে ভাৰত-আমেৰিকাৰ কৌশলগত অংশীদাৰিত্ব গভীৰ কৰাৰ লগতে আফগানিস্তান, ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয়, সন্ত্ৰাসবাদ, জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ দৰে আঞ্চলিক আৰু বিশ্বব্যাপী বিষয়সমূহত সহযোগিতা বৃদ্ধিৰ উপায়সমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে। জেট ইঞ্জিনৰ যৌথ উৎপাদন, সশস্ত্ৰ ড্ৰোন ক্ৰয়, নাগৰিক পাৰমাণৱিক দায়বদ্ধতা, আৰু বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰতো তেওঁলোকে একেলগে কাম কৰিবলৈ সন্মত হয়।

প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনাৰ সৈতেও সাক্ষাৎ কৰি সংযোগ, শক্তি, স্বাস্থ্য, আৰু সংস্কৃতিৰ দৰে বিভিন্ন খণ্ডত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক আৰু সহযোগিতাৰ অগ্ৰগতিৰ পৰ্যালোচনা কৰে। ৰোহিংগীয়া শৰণাৰ্থী সংকট আৰু স্থায়ী সমাধানৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিষয়েও আলোচনা কৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে মৰিচাছৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী প্ৰবিন্দ জুগনাউথৰ সৈতেও আলোচনাত মিলিত হয় আৰু ভাৰত-মৰিচাছ সৰ্বাংগীন অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা আৰু অংশীদাৰিত্ব চুক্তি (চিইচিপিএ)ৰ অধীনত বিভিন্ন প্ৰকল্প ৰূপায়ণক লৈ সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে। লগতে পাৰস্পৰিক স্বাৰ্থৰ আঞ্চলিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিষয়ত মত বিনিময় কৰে।

ইথানল মিশ্ৰণৰ ওপৰত বিশ্বব্যাপী পদক্ষেপ গ্ৰহণৰ প্ৰস্তাৱ ভাৰতৰ

ভাৰতে ২০৩০ চনৰ ভিতৰত পেট্ৰ’লত ইথানলৰ মিশ্ৰণ ২০ শতাংশলৈ বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে বিশ্ব পৰ্যায়ৰ পদক্ষেপৰ প্ৰস্তাৱ দি স্বচ্ছ শক্তিৰ প্ৰসাৰ আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ ক্ষেত্ৰতো নিজৰ নেতৃত্বৰ ভূমিকা প্ৰদৰ্শন কৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে কয় যে ইয়াৰ দ্বাৰা কাৰ্বন নিৰ্গমন আৰু জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰাত সহায়ক হ’ব। তেওঁ আন দেশকো এই পদক্ষেপত যোগদান কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ উত্তম পদ্ধতি আৰু প্ৰযুক্তিৰ বিষয়ে ভাগ-বতৰা কৰিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনায়।