ভূৱনেশ্বৰঃ সময় তেতিয়া সন্ধিয়া ৭ বাজিছিল। ঝক ঝক শব্দৰে ডুলি ডুলি গৈ থকা ৰে’লখনৰ জোকাৰণিৰ সৈতে নিজৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰি সেই সময়ত শুবলৈ যো-জা কৰিছিল ৰে’লখনৰ একাংশ যাত্ৰী। নিৰ্ধাৰিত সময়মতেই গৈ থকা ৰে’লখনে কেতিয়া গন্তব্যস্থালত উপনীত তাৰ বাবেই অপেক্ষাৰত আছিল যাত্ৰী। ৰে’লৰ ডবাৰ পৰা মাজে মাজে ভাঁহি আহিছিল তিঁয়হ, পানী বটল, কেঁচা বুট, লুচি-ভাত আদি খাদ্য বিক্ৰী সৰু বেপাৰীবোৰৰ আঁহহীন স্পষ্ট কণ্ঠস্বৰ।

হঠাৎ এটি বিকট শব্দ। শব্দ শুনি নিদ্ৰাৰত চকুবোৰ মেল খোৱাৰ পূৰ্বেই ৰেলপথৰ পৰা উফৰি পৰা ডবাৰ চেপাত বাঢ়িবলৈ আৰম্ভ কৰে আৰ্তনাদ। ধ্বংসস্তূপৰ মাজত জীৱন-মৃত্যুৰ চিৎকাৰে ভয়াৱহ কৰি তোলে পৰিৱেশটো।

ওড়িশাৰ বালাছোৰত সংঘটিত হ’ল বিগত দুটা দশকৰ তৃতীয়টো ভয়াৱহ ৰে’ল দুৰ্ঘটনা। প্ৰথমে এখন যাত্ৰীবাহী আৰু এখন মালবাহী ৰে’লৰ মাজত খুন্দা, তাৰ পিছতে আন এখন যাত্ৰীবাহী ৰে’লৰ সংঘৰ্ষই মৃত্যুৰ বিভীষিকা নমাই আনে ওড়িশাৰ বালাচোৰত।

দুৰ্ঘটনাৰ পিছতে ঘটনাস্থলীত উদ্ধাৰকাৰী দল উপস্থিত হৈ উদ্ধাৰ অভিযান আৰম্ভ কৰে। ৰে’লপথৰ পৰা বাগৰি চিটিকি পৰা তিনিখন ৰে’লৰ ডবাৰ ধ্বংসস্তূপৰ পৰা উদ্ধাৰ হয় অনেকৰ মৃতদেহ। জীৱনক জয় কৰাৰ দুৰ্বাৰ ইচ্ছাৰে তেতিয়াও জীয়াই থকা অনেক যাত্ৰীক সংকটজনক অৱস্থাত ভৰ্তি কৰোৱা হয় হাস্পতালত।

মৃত্যুৰ সংখ্যা এতিয়াও নিশ্চিত নহয়। কিন্তু বাতৰি অনুসৰি এই ভয়াবহ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাই প্ৰাণ কাঢ়ি নিছে কমেও ২৮৮ জনৰ। আহত ৯ শতাধিক বৰ্তমান বিভিন্ন হাস্পতালত চিকিৎসাধীন।

কিদৰে সংঘটিত হ’ল এই দুৰ্ঘটনা?

ৰে’ল বিভাগৰ এক সূত্ৰ অনুসৰি, বালাছোৰ জিলাৰ বাহানাগা বজাৰ ষ্টেচনৰ সমীপত দুৰ্ঘটনা সংঘটিত হোৱাৰ পূৰ্বে ভুল ট্ৰেকত প্ৰৱেশ কৰিছিল চেন্নাই অভিমুখী ছালিমাৰ চেন্নাই কৰমণ্ডল এক্সপ্ৰেছ (১২৮৪১) নম্বৰৰ ৰে’লখন। ঘণ্টাত প্ৰায় ১২৮ কিলোমিটাৰ বেগত যাত্ৰা কৰা ৰে’লখনে প্ৰথমে এখন মালবাহী ট্ৰেইনত খুন্দা মৰাত এক্সপ্ৰেছখনৰ কেইবাটাও ডবা ৰে’লপথৰ পৰা উফৰি সিঁচৰতি হৈ পৰে।

সেই সময়তে ঘণ্টাত ১১৬ কিলোমিটাৰ বেগত আহি থকা বাংগালুৰু-হাওৰা ছুপাৰফাষ্ট ৰে’লখনে কাষৰ ৰে’লৱে ট্ৰেকত সিঁচৰতি হৈ পৰি থকা কৰমণ্ডল এক্সপ্ৰেছৰ ডবাত খুন্দা মৰাৰ ফলত ছুপাৰফাষ্ট ৰে’লখনৰো কেইবাটাও ডবা উফৰি পৰে।

ভাৰতীয় ৰে’ল ইতিহাসৰ অন্যতম ভয়াবহ এই দুৰ্ঘটনাটোত বাংগালুৰু-হাওৰা ছুপাৰফাষ্ট এক্সপ্ৰেছৰ তিনিটা জেনেৰেল ডবা সম্পূৰ্ণৰূপে ধ্বংসস্তূপত পৰিণত হয়। একেদৰে কৰোমেণ্ডেল এক্সপ্ৰেছৰ জেনেৰেল, শ্লিপাৰ, এচি ৩ টায়াৰ আৰু এচি ২ টায়াৰকে ধৰি প্ৰায় ১৩টা ডবা ৰে’লপথৰ পৰা বাগৰি পৰে।

মৃত্যুৰ কিৰিলি নমাই অনা এই দুৰ্ঘটনাত মৃত্যু ঘটে কমেও ২৮৮ জন যাত্ৰীৰ। আহত হয় ৯০০ৰো অধিক যাত্ৰী। উদ্ধাৰ অভিযানৰ ইতিমধ্যে অন্ত পেলোৱা হৈছে যদিও নিহতৰ সংখ্যা অধিক বৃদ্ধি পোৱাৰ এতিয়াও আশংকা কৰি থকা হৈছে।

ভাৰতৰ ৰে’ল ইতিহাসৰ আটাইতকৈ ভয়াৱহ দুৰ্ঘটনাসমূহ

১৮৭৫ চনত ভাৰতত প্ৰথম আৰম্ভ হৈছিল ৰে’ল সেৱাৰ। সেই সময়ৰ পৰাই হাজাৰোধিক সৰু-বৰ দুৰ্ঘটনাৰ সাক্ষী হৈছে ভাৰতীয় ৰে’ল। ভাৰতীয় জীৱনত ৰে’ল যোগাযোগৰ এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ মাধ্যম হিচাপে পৰিগণিত হৈ আহিছে। যাৰ বাবে ৰে’ল দুৰ্ঘটনাত মৃত্যুৰ সংখ্যাো কেতিয়াবা অধিক ভয়াবহ হৈ পৰা পৰিলক্ষিত হৈ আহিছে।

বিহাৰ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ দেশৰ আটাইতকৈ ভয়াবহ আৰু বিশ্বৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম ৰেল দুৰ্ঘটনা সংঘটিত হৈছিল ১৯৮১ চনত বিহাৰত। ১৯৮১ চনৰ ৬ জুনত বিহাৰৰ বালাঘাটত ঘূৰ্ণীবতাহৰ সময়ত অতিমাত্ৰা ভিৰ থকা এখন যাত্ৰীবাহী ৰেলৰ ৯ টা ডবা দলঙৰ পৰা বাঘমতি নদীত বাগৰি পৰাত প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল কমেও ৮০০ যাত্ৰীয়ে। মানসীৰ পৰা ছাহাৰছৰালৈ গৈ থকা যাত্ৰীবাহী ৰে’লখনৰ দুৰ্ঘটনাৰ পিছত কেইবাদিনলৈকে নৈৰ বুকুৰ পৰা উদ্ধাৰ হৈছিল মৃতদেহৰ।

কেৰালাৰ পেৰুমান ৰেল দুৰ্ঘটনাঃ ১৯৮৮ চনৰ ৮ জুলাইত কেৰালাৰ আষ্টমুদি হ্ৰদৰ ওপৰত পেৰুমান দলংত এখন ৰেল ৰেলপথৰ পৰা ওলাই আহি বাৰিষা ফুলি উঠা হ্ৰদত পৰি ১০০ জনতকৈ অধিক লোকৰ মৃত্যু হয়। বাংগালুৰুৰ পৰা তিৰুৱনন্তপুৰমলৈ যোৱা আইলেণ্ড এক্সপ্ৰেছৰ দহটা ডবা ৰেলপথৰ পৰা বাগৰি তলৰ হ্ৰদত পৰে। এয়াও আছিল দেশৰ অক অন্যতম ভয়াবহ ৰে’ল দুৰ্ঘটনা।

ফিৰোজাবাদ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ উত্তৰ প্ৰদেশৰ ফিৰোজাবাদত দুখন ৰে’লৰ সংঘৰ্ষত কমেও ৩৫০ জন লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল। ১৯৯৫ চনৰ ২০ আগষ্টৰ গভীৰ নিশা ০২:৫৫ বজাত নীলগাইত "কালিন্দি এক্সপ্ৰেছ" আৰু পুৰুষোত্তম এক্সপ্ৰেছৰ মাজত সংঘটিত সংঘৰ্ষই অমানিশা নমাই আছিল ৩ শতাধিকৰ জীৱনলৈ।

পশ্চিমবংগৰ গাইশাল ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ ১৯৯৯ চনৰ ২ আগষ্টত পশ্চিম বংগৰ গাইশালৰ এটা দূৰৱৰ্তী ষ্টেচনত দুখন ৰেলৰ মাজত সংঘটিত হয় সংঘৰ্ষ। পশ্চিম বংগৰ উত্তৰ দিনাজপুৰৰ গাইশাল ৰে’লৱে ষ্টেচনত নতুন দিল্লীৰ পৰা অহা অৱধ আছাম এক্সপ্ৰেছ ৰে’লখনে ব্ৰহ্মপুত্ৰ মেইলত খুন্দা মৰাত প্ৰাণ হেৰুৱায় দুয়েোখনৰ ট্ৰেইনৰ কমেও ৩০০ যাত্ৰীয়ে।

অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ ভেলুগণ্ডা ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ ২০০৫ চনৰ অক্টোবৰ মাহত অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ ভেলুগণ্ডাৰ সমীপত বানে বুৰোৱা ৰে’লপথ অতিক্ৰম কৰাৰ চেষ্টাৰ সময়তে কেইবাটাও ডবা ৰে’লপথৰ পৰা বাগৰি পৰিছিল। এই দুৰ্ঘটনাত প্ৰায় ১০০ জন যাত্ৰী নিহত হোৱাৰ উপৰিও আহত হৈছিল ৯২ জন যাত্ৰী।

উত্তৰ প্ৰদেশৰ ফতেহপুৰ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ ২০১১ চনৰ ১০ জুলাইত মালৱানৰ ওচৰত হাওৰা-কলকা মেইলৰ ১৫টা ডবা ৰেলপথৰ পৰা বাগৰি পৰাৰ ফলত প্ৰায় ৭০ জন লোক নিহত হোৱাৰ লগতে ৩০০ৰো অধিক আহত হয়। বাতৰি অনুসৰি ৰে’লখনৰ এচি কম্পাৰ্টমেণ্টত জুইৰ সূত্ৰপাত ঘটাৰ ফলত সংঘটিত হৈছিল এই দুৰ্ঘটনা।

কানপুৰ পোখৰায়ণ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ ২০১৬ চনৰ ২০ নৱেম্বৰত কানপুৰৰ পুখৰায়ণৰ সমীপত ইন্দোৰ–পাটনা এক্সপ্ৰেছ ৰেলপথৰ বাগৰি পৰাৰ ফলত প্ৰায় ১৫০ জন লোক নিহত হোৱাৰ লগতে ২০০ৰো অধিক লোক আহত হয়।

অমৃতসৰ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাঃ অমৃতসৰত অনুষ্ঠিত হোৱা উৎসৱৰ বাবে ৰেলপথত সমবেত হোৱা ভিৰৰ মাজেৰে এখন যাত্ৰীবাহী ৰেল চলাচল কৰি কমেও ৫৯ জন লোকৰ মৃত্যু হোৱাৰ লগতে প্ৰায় ১০০ জন লোক আহত হয়। সন্ধিয়াৰ ভাগত সংঘটিত হৈছিল এই দুৰ্ঘটনা।

ওড়িশাৰ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাক লৈ দেশ-বিদেশৰ বিভিন্ন জনৰ শোকপ্ৰকাশ

ওড়িশাৰ মৰ্মান্তিক ৰে’ল দুৰ্ঘটনাই মৰ্মাহত কৰিছে সকলোকে। প্ৰায় ৩০০ যাত্ৰীক জীৱন নিঃশেষ কৰা এই দুৰ্ঘটনাই আজি দুচকু সেমেকাই তুলিছে বহিঃৰাষ্ট্ৰৰ নিৱাসীকো। সেয়ে দুৰ্ঘটনাক লৈ সামাজিক মাধ্যমতেই আজি শোক ব্যক্ত কৰিছে বিভিন্নজনে।

ওড়িশাৰ দুৰ্ঘটনাক লৈ শোক প্ৰকাশ কৰিছে ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি, জাপানৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে। শোকবিহ্বল হৈছে অন্য বহু বিদেশী নেতাও। ভাৰতৰ অক্ষয় কুমাৰ, ছলমান খান, অমিতাভ বচ্চন আদি তাৰকাই টুইটযোগে দুৰ্ঘটনাত নিহত সকলক সমবেদনা জ্ঞাপন কৰিছে।

দুৰ্ঘটনাৰ খবৰ লাভৰ পিছত আজি বালাছোৰত উপস্থিত হৈছে পশ্চিমবংগৰ মুখ্যমন্ত্ৰী মমতা বেনাৰ্জী। আহত সকলৰ তেওঁ খবৰ লৈছে। নিহত সকলৰ পৰিয়ালক সমবেদনা জ্ঞাপন কৰিছে। কংগ্ৰেছ নেতৃত্বও বালাছোৰত উপস্থিত হৈ দুৰ্ঘটনাত শোক প্ৰকাশ কৰিছে। শোক ব্যক্ত কৰিছে অন্য ৰাজনৈতিক দল, নেতা আৰু ব্যক্তিয়ে।

বালাচোৰত বিয়লিৰ ভাগত উপস্থিত হয় প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোডী। প্ৰথমে ৰে’ল মন্ত্ৰী অশ্বিনী বৈষ্ণৱক লগত লৈ তেওঁ দুৰ্ঘটনাস্থলী পৰিদৰ্শন কৰে। চিন্তাক্লিষ্ট মুখেৰে তেওঁ দুৰ্ঘটনাৰ বুজ লয়। ওড়িশালৈ অহাৰ পূৰ্বেই প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে দিল্লীত অনুষ্ঠিত কৰিছিল এক জৰুৰী বৈঠকৰ। বৈঠকতে দুৰ্ঘটনাৰ তদন্তৰ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছিল। দুৰ্ঘটনাস্থলী পৰিদৰ্শনৰ পিছত তেওঁ হাস্পতালত উপস্থিত হৈ আহত সকলৰ স্বাস্থ্যৰ বুজ লৈ আশু আৰোগ্য কামনা কৰে।

দুৰ্ঘটনাৰ বাবে কোন দায়ী? 'কৱচ’ৰ কি হ’ল?

ভাৰতীয় ৰে’ল ইতিহাসৰ অন্যতম ভয়াবহ এই ৰে’ল দুৰ্ঘটনাৰ বাবে দায়ী কোন? এই প্ৰশ্ন এতিয়া অনেকেই উত্থাপন কৰিছে। ৰে’ল মন্ত্ৰণালয়ে 'হিউমেন এৰ’ৰ’ৰ বাবেই এই দুৰ্ঘটনা সংঘটিত হোৱাৰ দাবী উত্থাপন কৰিছে যদিও বহুতে ৰে’ল মন্ত্ৰীক দুৰ্ঘটনাৰ বাবে জগৰীয়া কৰি পদত্যাগৰ দাবী তুলিছে।

বিহাৰ ৰে’ল দুৰ্ঘটনাৰ সময়ত নৈতিক দায়িত্ব স্বীকাৰ কৰি পদত্যাগ কৰা তেতিয়াৰ ৰে’লমন্ত্ৰী লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰীৰ উদাহৰণ দি এতিয়াৰ ৰে’লমন্ত্ৰী অশ্বিনী বৈষ্ণৱে নৈতিক দায়িত্বৰে পদত্যাগ কৰা উচিত বুলি বহুতেই মত প্ৰকাশ কৰিছে।

এইখিনিতে চৰ্চালৈ আহিছে ৰে’ল মন্ত্ৰণালয়ে বহুলভাৱে প্ৰচাৰ কৰি বাহ বাহ লোৱা 'কৱচ’ৰ প্ৰসংগ। কৱচ হৈছে ৰে’ল দুৰ্ঘটনা প্ৰতিৰোধৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা এক অত্যাধুনিক ইলেক্টনিক ব্যৱস্থা।

২০২২ চনৰ মাৰ্চত ৰে’ল দুৰ্ঘটনা প্ৰতিৰোধৰ বাবে ৰে’ল মন্ত্ৰণালয়ে 'কৱচ’ৰ সফল পৰীক্ষণ সম্পন্ন কৰিছিল। তাৰ পিছতে ৰে’লমন্ত্ৰী অশ্বিনী বৈষ্ণৱ আৰু শাসকীয় কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে 'কৱচ’ক লৈ বহুল প্ৰচাৰ চলাইছিল। 'কৱচ’ ব্যৱহাৰ কৰি ৰে’ল দুৰ্ঘটনা সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰতিৰোধৰ আশ্বাস দি দাবী কৰা হৈছিল যে সকলো দ্ৰুতবেগী ৰে’লত এই অত্যাধুনিক প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে।

কিন্তু চৰকাৰৰ এই দাবী যে কেৱল এক মিথ্যাচাৰহে আছিল, সেয়াই প্ৰমাণ কৰিলে ওড়িশাৰ নৰসংহাৰী দুৰ্ঘটনাটোৱে। তিনিখন ট্ৰেইনৰ এই ভয়াবহ দুৰ্ঘটনা 'কৱচ’ৰ ব্যৱহাৰ কৰা হ’লে সম্ভৱ হ’লহেঁতেননে বুলিও প্ৰশ্ন উত্থাপন হৈছে।

দুৰ্ঘটনা সদায় আকস্মিকভাৱেই সংঘটিত হয়। ওড়িশাৰ এই দুৰ্ঘটনাও কোনেও জানিবুজি কৰা নহয়। কিন্তু দুৰ্ঘটনা প্ৰতিৰোধৰ উপায় থকা উচিত। দেশৰ যাতায়তৰ মাইলষ্টোনস্বৰূপ ৰে’ল খণ্ডত যুগে যুগে সংঘটিত হৈ আছে কালৰূপী দুৰ্ঘটনা। হাজাৰ হাজাৰ লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছে। অনেকৰ জীৱন চিৰদিনলৈ ঘূণীয়া হৈ পৰিছে। 

ইতিহাসৰ ক’লা অধ্যায়ত আকৌ সন্নিৱিষ্ট হৈছে আন এখিলা পাত। য’ত লিখা থাকিব ওড়িশাৰ এই দুৰ্ঘটনাৰ ভয়াবহ কৰুণ কাহিনী। কিন্তু ৰে’লখণ্ডৰ উন্নয়নৰ বাবে বাজেটত হাজাৰ হাজাৰ কোটি টকা নিৰ্ধাৰণ কৰা চৰকাৰে যদি এনে দুৰ্ঘটনা প্ৰতিৰোধেই কৰিব নোৱাৰে, তেন্তে ৰে’লযাত্ৰাক কিদৰে নিৰাপদ বুলি ল’ব পাৰিব সাধাৰণ যাত্ৰীয়ে, সেই প্ৰশ্ন এতিয়া বহুতৰ মনত উকমুকাইছে।